Είναι το υποβρύχιο ψάρεμα σπορ ή χόμπι;
Είναι μια εισβολή του ανθρώπου στο γαλήνιο βυθό ή μια αναμέτρηση με τα όριά του; Ο Γιάννης Σιδέρης πιάνει ροφούς σε βάθος 63 μέτρων, έχοντας λάβει μέρος σε περισσότερους από 60 αγώνες. Έχει έρθει δύο φορές δεύτερος στον κόσμο, ενώ το 2016, στη Σύρο, ήταν ένας από τους τρεις αθλητές που απάρτιζαν την εθνική μας ομάδα, η οποία κατέκτησε το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Ψαροντούφεκου. Στα 42 του έχει κερδίσει εννέα πρωταθλήματα Ελλάδας από τα έντεκα όπου συμμετείχε.
Η Ελλάδα ως νησιωτική χώρα προσφέρεται για ψαροντούφεκο, για ερασιτέχνες και μη, αλλά κυρίως για λάτρεις της θάλασσας. Το αγωνιστικό ψαροντούφεκο όμως είναι μια εντελώς διαφορετική υπόθεση.
Οι αθλητές καταδύονται σε συγκεκριμένη περιοχή που τους γνωστοποιείται κάποιους μήνες πριν τη διεξαγωγή του αγώνα, με συγκεκριμένα γεωγραφικά στίγματα, εντός των οποίων πρέπει να κινηθούν. «Η γνώση του βυθού της εκάστοτε περιοχής μάς μαθαίνει τις συνήθειες των ψαριών, το πώς μετακινούνται με την αλλαγή των καιρικών συνθηκών, το πού βρίσκονται κ.λπ.» εξηγεί ο Γιάννης Σιδέρης. «Αναλόγως του τι έχουμε ανακαλύψει, καταστρώνουμε το πλάνο του εκάστοτε αγώνα. Τις ημέρες της αναγνώρισης του μέρους όπου θα διεξαχθεί, δεν ψαρεύουμε, μόνο παρατηρούμε». Ο αγώνας συνήθως διαρκεί πέντε ώρες, ενώ όλοι οι αθλητές ψαρεύουν ταυτόχρονα και για το ίδιο χρονικό διάστημα μέσα στην περιοχή που έχει οριστεί. «Μας επιτρέπεται να συλλάβουμε συγκεκριμένο αριθμό ψαριών από κάθε είδος. Τα ψάρια που θα πιαστούν έχουν κατώτατα και ανώτατα όρια. Για παράδειγμα, ένας ροφός θα μετρήσει από τέσσερα έως έξι κιλά και αντιστοιχεί ένας την ημέρα σε κάθε αθλητή. Αυτό σημαίνει ότι ένα ψάρι που ζυγίζει λιγότερο από τέσσερα κιλά δεν θα πάρει βαθμό και ακολούθως ο διαγωνιζόμενος στερείται το δικαίωμα να πιάσει άλλο τη συγκεκριμένη ημέρα. Οπότε, πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός και σίγουρος όταν πατάει τη σκανδάλη του. Ο αθλητής που θα συγκεντρώσει τους περισσότερους βαθμούς φυσικά κερδίζει».
Ωστόσο, μέχρι ένας αθλητής να λάβει μέρος σε αγώνες, απαιτείται προετοιμασία. Προετοιμασία πρωταθλητή. Με ορμητήριό του το Πόρτο Χέλι, ο Γιάννης Σιδέρης ακολουθεί ένα πρόγραμμα που θυμίζει αυτό του αστροναύτη.
«Η προετοιμασία μας αφορά αύξηση της αντοχής εντός και εκτός νερού. Αυτό σημαίνει ασκήσεις ελαστικότητας του θώρακα ώστε να εκμεταλλευτούμε όλη την πνευμονική μας χωρητικότητα. Επίσης, συχνή επαφή με τη θάλασσα για να αποκτήσουμε υδροβιότητα, αλλά και για να προσαρμοστεί ο οργανισμός μας στην πίεση κατά τη διάρκεια της κατάδυσης. Φανταστείτε πως ένας αστροναύτης, προκειμένου να συνηθίσει τη διαφορά μιας ατμόσφαιρας που υπάρχει μεταξύ Γης και Σελήνης, κάνει ασκήσεις προσαρμογής για πολλά έτη. Ένας ελεύθερος δύτης που θα βουτήξει σε βάθος πενήντα μέτρων έχει να αντιμετωπίσει έξι ατμόσφαιρες πίεσης! Τα αποτελέσματα έρχονται αργά, με το πέρασμα των χρόνων».
Η περιγραφή του θυμίζει σκηνές από το εμβληματικό Απέραντο Γαλάζιο του Luc Besson, όταν ο Jacques Mayol χανόταν με μία ανάσα στο βυθό της Αμοργού. Κι όπως στην ταινία, έτσι και με τον Γιάννη πιάνουμε την ιστορία από την αρχή. «Θυμάμαι τον εαυτό μου σε παιδική ηλικία, 6-7 ετών, να χρονομετρώ με ένα ρολόι στο χέρι την άπνοιά μου στο κρεβάτι χωρίς κάποιο ιδιαίτερο λόγο. Πάντα πίστευα πως όσο μεγαλύτερη είναι η άπνοια τόσο μεγαλύτερο είναι και το επίτευγμα. Όπως θυμάμαι και τον πρώτο μου ροφό, στα 14, και τη χαρά που μου έδωσε αυτή η σύλληψη». Τα υπόλοιπα ψάρια άργησαν όμως να έρθουν. «Πρώτα έπρεπε να προσαρμόσω τις κινήσεις του σώματός μου υποβρυχίως ώστε να ταιριάζουν με την αρμονία του βυθού. Έπειτα, να μάθω να τιθασεύω το ξάφνιασμα και την ταραχή που ένιωθα όταν ερχόμουν σε επαφή με τα θηράματά μου προκειμένου να ξεκινήσω να πιάνω κάποια από αυτά. Με το πέρασμα των χρόνων, όμως, και με αρκετή επιμονή και υπομονή, άρχισα να καταλαβαίνω πώς πρέπει να σκέφτομαι και να αντιδρώ ώστε να οδηγηθώ στη σύλληψή τους».
Και ποια είναι η αίσθηση που επικρατεί σε αυτό το βάθος;
«Ένοιωσα οικεία με το που ακούμπησε η μάσκα στο πρόσωπό μου και αντίκρισα τον υποβρύχιο κόσμο. Η γαλήνη που κυριαρχούσε, οι εικόνες του, το μπλε του βάθους — ο βυθός με τραβούσε σαν μαγνήτης και παράλληλα με τρόμαζε. Μου έβγαζε αυτό το γλυκό συναίσθημα του φόβου που έχει το άγνωστο και θέλεις να ακολουθήσεις. Τα ψάρια και ο υποβρύχιος κόσμος πάντα αποτελούσαν μια πρόκληση για μένα».
Από την απόλαυση στη διάκριση, όμως, ο δρόμος διαφέρει.
«Το υποβρύχιο ψάρεμα είναι θέμα μυαλού και τρόπου σκέψης και προσέγγισης του θηράματος. Τη σκηνή της σύλληψης την έχω επαναλάβει νοερά δεκάδες φορές πριν συμβεί. Απαιτούνται παρατήρηση των συνθηκών που επικρατούν την εκάστοτε ημέρα και επιλογή του τρόπου και του τόπου όπου θα ψαρέψουμε. Επιβάλλεται ακόμα προσαρμογή των κινήσεών μας, έτσι ώστε να αφομοιωθούμε στο θαλάσσιο περιβάλλον. Την ίδια στιγμή, πρέπει να διαθέτουμε αυτοκυριαρχία και έλεγχο των συναισθημάτων μας. Τα ψάρια έχουν ένστικτο και αντιλαμβάνονται αμέσως τις προθέσεις των πλασμάτων που τα πλησιάζουν. Κυρίως χρειάζονται ανοχή στην αποτυχία και σίγουρα καλή φυσική κατάσταση, αντοχή και ικανότητες στη σκοποβολή. Γνώσεις ναυτοσύνης και χρήσης ηλεκτρονικών οργάνων (βυθόμετρο, GPS) θεωρούνται επίσης απαραίτητες στην εύρεση των ψαριών. Βασικές προϋποθέσεις είναι όμως και η ψυχραιμία και η πνευματική διαύγεια, ώστε να μπορείς να λειτουργήσεις κάτω από πίεση χρόνου. Αυτές είναι μερικές από τις δεξιότητες που πλαισιώνουν την εικόνα του καλού ψαροντουφεκά. Τελευταίο άφησα το σεβασμό. Σεβασμό για το περιβάλλον και τα πλάσματά του. Η θάλασσα είναι ένα τεράστιο σχολείο, δεν έχει θέση για δασκάλους, μόνο για μαθητές».
Ήταν όταν σπούδαζε οικονομικά στην Ιταλία που ο Γιάννης Σιδέρης έδωσε τον πρώτο του αγώνα, στη Νάπολη, το 1998, σε πρωτάθλημα δεύτερης κατηγορίας. Εκείνη την πρώτη αγωνία έχει αντικαταστήσει πλέον μια γιορτινή διάθεση κάθε φορά που συμμετέχει σε ένα διεθνή αγώνα.
«Οι διεθνείς διοργανώσεις είναι μια τεράστια γιορτή ψαροντούφεκου. Άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο συναντιούνται και συζητούν, δημιουργούν φιλίες, προβάλλουν νέες τεχνικές και προϊόντα και μεταφέρουν εμπειρίες και πατέντες που έχουν επινοήσει για καλύτερα αποτελέσματα. Τελικά, πολλά από αυτά τα μυστικά θα περάσουν στις κατασκευάστριες εταιρείες. Ανταγωνισμός σίγουρα υπάρχει, όπως σε όλους τους αγώνες. Κάποιοι ξέρουν να χάνουν, κάποιοι όχι. Το σίγουρο είναι ότι όποιος αντιλαμβάνεται την αιτία ενός συγκεκριμένου αποτελέσματος δουλεύει τις αδυναμίες του και γίνεται καλύτερος ψαράς. Πρέπει να σας πω ότι τα αλιεύματα από τους αγώνες δωρίζονται σε φιλανθρωπικά ιδρύματα».
Ήρθε η ώρα να ρωτήσω αυτό που από την αρχή ήθελα να μάθω. Πόση ώρα μπορεί να μείνει κάτω από το νερό; Σε ποιο βάθος φτάνει με μία ανάσα;
«Έχω κρατήσει την αναπνοή μου πεντέμισι λεπτά παλαιότερα. Οι βουτιές μου όμως δεν ξεπερνούν τα δυόμισι-τρία λεπτά, για λόγους ασφάλειας. Στο τελευταίο πανελλήνιο πρωτάθλημα, που έγινε στην Καλαμάτα, καταδύθηκα 62,4 μέτρα για τη σύλληψη ενός ροφού. Στα προσωπικά μου ψαρέματα προσπαθώ να μην υπερβαίνω τα 50 μέτρα».
Και ναι, έχει κινδυνεύσει. «Για αυτόν το λόγο προτρέπω όσους θέλουν να ασχοληθούν με την ελεύθερη κατάδυση και το ψαροντούφεκο να εκπαιδευτούν πρώτα σε κάποια από τις πολυάριθμες σχολές που υπάρχουν και προπαντός να πηγαίνουν στη θάλασσα ανά ζεύγη».
Ένας άνθρωπος που περνάει το ένα τρίτο της ζωής του στο βυθό μπορεί να μας πει αν κάνουμε αρκετά ως πολίτες και κράτος για να προστατεύσουμε τις θάλασσες; Αν όσα ακούγονται για τις τράτες και την υπεραλίευση έχουν πράγματι βάση; «Κρίνοντας από τα πλαστικά που βρίσκω στη θάλασσα και τις παραλίες, σίγουρα δεν βάζουμε τα δυνατά μας ως λαός. Πιστεύω ότι η καλή πρόθεση υπάρχει από το κράτος και αυτούς που μας διοικούν, τα πρόσωπα όμως που τοποθετούνται σε νευραλγικές θέσεις δεν έχουν γνώση του αντικειμένου ώστε να δώσουν βάρος εκεί που πρέπει. Μην ξεχνάμε ότι η υπεραλίευση έχει άμεση σχέση με τη ζήτηση για ψάρι, την κατανάλωση δηλαδή. Προφανώς τα συρόμενα εργαλεία δεν αποτελούν επιλεκτικό τρόπο ψαρέματος. Επιπλέον καταστρέφουν την ποσειδωνία, μέσα στην οποία μεγαλώνουν και βρίσκουν καταφύγιο και τροφή τα νεαρά ψάρια, με αποτέλεσμα να δέχονται μεγάλο πλήγμα τους πρώτους μήνες της ζωής τους. Πιστεύω πως αν έλειπαν τα συρόμενα εργαλεία από τη θάλασσα, σε βάθος πέντε χρόνων θα παίρναμε τις ίδιες ποσότητες ψαριών από τους παράκτιους αλιείς, ενώ οι άνθρωποι που δουλεύουν στα συρόμενα θα είχαν το ίδιο μεροκάματο χρησιμοποιώντας άλλες τεχνικές, π.χ. δίχτυα ή παραγάδια. Είμαι της άποψης πως πρέπει να στραφούμε σε επιλεκτικότερες μορφές αλιείας για να αρχίσουν να αυξάνονται τα αποθέματα στη Μεσόγειο». Σιγή ιχθύος δεν ταιριάζει στη συζήτησή μας και, ως χορτοφάγος, δεν γίνεται να μη ρωτήσω αν είναι ισότιμη η σχέση ψαρά και ψαριού. Αν τα ψάρια έχουν αισθήματα όπως τα υπόλοιπα ζώα. Ο Γιάννης Σιδέρης είναι σίγουρος. «Η σχέση ψαροντουφεκά και ψαριού είναι ισότιμη. Οι περισσότερες βουτιές μας είναι άκαρπες και το ψάρι έχει πάντα την ευκαιρία να εξαφανιστεί στην άβυσσο ή στα έγκατα του θαλαμιού του. Πριν έρθουν οι επιτυχίες σε συλλήψεις, μεγάλο μέρος της ζωής μου στη θάλασσα είχε αναλωθεί στην παρατήρηση και την εξοικείωση με τα πλάσματα του βυθού. Αυτή μου η οικειότητα με τα ψάρια είναι επόμενο να φέρνει προβληματισμό κάποιες στιγμές μετά το πιάσιμό τους. Αυτό που με κάνει να νιώθω καλά με τον εαυτό μου είναι ότι το περιβάλλον της σύλληψης είναι ξένο σε μας και ο βαθμός δυσκολίας μεγάλος. Τα όπλα έχουν μέγιστο βεληνεκές πέντε μέτρων και η όλη δυσκολία έγκειται στο να πλησιάσουμε το ψάρι κρατώντας την αναπνοή μας, κάτι αρκετά δύσκολο. Το ψαροντούφεκο επίσης έχει ένα νοητό όριο βάθους, οπότε αφήνει τα ψάρια στην ηρεμία τους σε βαθύτερες ζώνες — κάτι που δεν συμβαίνει με άλλα εργαλεία ψαρέματος. Τα θηράματα που επιλέγονται έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο αναπαραγωγής τους. Το ψαροντούφεκο με ελεύθερη κατάδυση αποτελεί αναμφίβολα την επιλεκτικότερη μορφή αλιείας. Τέλος θεωρώ πως τα ψάρια δεν είναι ανώτερα θηλαστικά για να έχουν αισθήματα. Τουλάχιστον δεν έχει υποπέσει κάτι τέτοιο στην αντίληψή μου, ακόμη και για ψάρια τα οποία γνωρίζω εδώ και χρόνια και δεν συλλαμβάνω για τους δικούς μου λόγους».
Μπορεί να μην είναι ανώτερα θηλαστικά τα ψάρια, αλλά σίγουρα κάτι έχουν να μας διδάξουν. «Μου έχουν μάθει να είμαι καχύποπτος με τους ανθρώπους που με πλησιάζουν και να μην εμπιστεύομαι εύκολα».
Όλα τα νέα, πλούσιο ρεπορτάζ, καθημερινές στιγμές διασήμων και ξεχωριστές στιγμές καθημερινών ανθρώπων στο People, που κυκλοφορεί μαζί με το Έθνος της Κυριακής.
