H Ειδική Παιδίατρος των Σερρών κ. Μαρία Αρχοντίδου μιλάει στο περιοδικό SocialProfile για τον COVID-19 και συγκεκριμένα τα αίτια, τη μετάδοση, τη πρόγνωση, τη διάγνωση αλλά και τα συμπτώματα και εξέλιξη της νόσου.
Oι κορονοϊοί ή κοροναϊοί (εναλλακτική ορθογραφία: κορωνοϊοί ή κορωναϊοί) είναι οικογένεια ιών.
Έχουν πάρει το όνομά τους από τη χαρακτηριστική εμφάνισή τους στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, όπου διακρίνονται εξογκώματα περιμετρικά των υλικών σωματιδίων σαν στέμμα, το οποίο στα λατινικά λέγεται «κορόνα» (λατινικά: corona).
Οι κορονοϊοί είναι ιοί με περίβλημα και φέρουν ως γονιδίωμα ένα μονόκλωνο RNA θετικής (+) πολικότητας.
Το γονιδίωμα των κορονοϊών έχει μέγεθος περίπου 26 με 32 χιλιάδες βάσεις, το μεγαλύτερο μεταξύ των ιών RNA.
Οι χαρακτηριστικές ακτίνες αποτελούνται από πρωτεΐνικά πεπλομερή, τα οποία καθορίζουν τον τροπισμό του ιού.
Για παράδειγμα, στον ιό του ΣΟΑΣ οι πρωτεΐνες S προσκολλούνται στο μετατρεπτικό ένζυμο της αγγειοτενσίνης 2.
Άλλες πρωτεΐνες είναι οι Ε, στο έλυτρο, Μ, στη μεμβράνη, και Ν στο πυρηνικό καψίδιο.
Το πρωτεϊνικό στέμμα των κορονοϊών, σε αντίθεση με αυτό άλλων ιών, αντέχει στις συνθήκες του γαστρεντερικού συστήματος.
Οι περισσότεροι κορονοϊοί προκαλούν στον άνθρωπο συνήθως λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού, αλλά μπορούν να προκαλέσουν και πνευμονία.
Είναι η αιτία του 10-15% των λοιμώξεων του αναπνευστικού συστήματος.
Ένας κορονοϊός ήταν υπεύθυνος για μια έξαρση κρουσμάτων σοβαρού οξέως αναπνευστικού συνδρόμου (ΣΟΑΣ, διεθνώς γνωστό ως SARS), η οποία άρχισε το 2002 στην Κίνα.
Ένα άλλο είδος κορονοϊού προκάλεσε το αναπνευστικό σύνδρομο της Μέσης Ανατολής το 2012 (MERS).
Μέχρι το 2019 είχαν καταγραφεί 2.468 κρούσματα με 851 θανάτους (θνητότητα περίπου 34,5%).
Στα τέλη του 2019, εμφανίστηκε ένας νέος κορονοϊός, o κορονοϊός της Ουχάν (γνωστός επίσημα ως SARS-CoV-2), ο οποίος προκάλεσε πανδημία. Οι κορονοϊοί έχουν σχετιστεί επίσης με γαστρεντερίτιδα.
Η πανδημία, που προκύπτει από την σύνθεση των λέξεων παν (όλος) και δήμος (πληθυσμός), είναι επιδημία λοιμωδών ασθενειών που εξαπλώνεται με γρήγορους ρυθμούς σε μια μεγάλη περιοχή (ήπειρο) ή σε παγκόσμια κλίμακα και απειλεί το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού.
Μια επιδημική ασθένεια της οποίας ο αριθμός των νέων κρουσμάτων παραμένει σταθερός με την πάροδο του χρόνου (σταθερή επίπτωση), δε θεωρείται πανδημία.
Επιπλέον, οι πανδημίες γρίπης δεν αφορούν την επανεμφανιζόμενη εποχική γρίπη.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας έχουν παρατηρηθεί αρκετές πανδημίες, όπως ευλογιάς, φυματίωσης και πανώλης. Σχετικά πρόσφατες πανδημίες αποτελούν η πανδημία του HIV, οι πανδημίες γρίπης του 1918-1920, της γρίπης του 2009 και η πανδημία του κορονοϊού της Ουχάν το 2019.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει δημιουργήσει μια εξαβάθμια κατάταξη που περιγράφει τη διαδικασία με την οποία ένας νέος ιός γρίπης κινείται από τις πρώτες λοιμώξεις στον άνθρωπο σε μια πανδημία.
Η πανδημία ξεκινά με τη μόλυνση ζώων από τον ιό, αργότερα σε λίγες περιπτώσεις τα ζώα μολύνουν ανθρώπους, στη συνέχεια φτάνει ένα στάδιο στο οποίο ο ιός αρχίζει να εξαπλώνεται από άνθρωπο σε άνθρωπο και τελειώνει όταν λοιμώξεις από τον νέο ιό έχουν εξαπλωθεί σε όλο σχεδόν τον κόσμο.
Ιστορικές πανδημίες
περιλαμβάνουν:
l Ο Λοιμός των Αθηνών (430 π.Χ.), όταν τυφοειδής πυρετός σκότωσε τα 2/3 του πληθυσμού της Αθήνας σε τέσσερα χρόνια.
l Η Μαύρη πανώλη, στο 14ο αιώνα στην Ευρώπη. Υπολογίζεται ότι οι νεκροί έφτασαν τα 75 εκατομμύρια. Η ασθένεια προήλθε από την Ασία και μέσω της Μεσογείου διαδόθηκε στην Ευρώπη.
l Πανδημίες χολέρας κατά τον 19ο αιώνα προκάλεσαν το θάνατο δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων.
l Η Ελονοσία, την οποία ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε ως πανδημία. Υπολογίζονται 665.000 θάνατοι παγκοσμίως.
l Πανδημίες γρίπης, όπως η Ισπανική γρίπη (1918-1920), η οποία προκάλεσε 50 εκατομμύρια νεκρούς τους πρώτους έξι μήνες.
l Η πανδημία γρίπης 2009, η οποία υπολογίζεται ότι προκάλεσε 575.400 θανάτους σε 214 χώρες.
l Από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, πανδημία θεωρήθηκε και η ασθένεια του κορονοϊού 2019, η οποία οφείλεται στον κορονοϊό της Ουχάν.
Η ασθένεια κορονοϊού 2019 (Coronavirus disease 2019, COVID-19), επίσης γνωστή ως οξεία αναπνευστική νόσος 2019-nCoV, είναι μία μολυσματική ασθένεια που προκαλείται από τον κορονοϊό SARS-CoV-2.
Ο ιός και η ασθένεια που προκαλεί πρωτοεντοπίστηκε στην πόλη Ουχάν της Κίνας στα τέλη του 2019.
Συχνότερα συμπτώματα είναι ο πυρετός, ο βήχας (συχνότερα ξηρός και λιγότερο συχνά παραγωγικός δηλαδή με απόχρεμψη) και η δύσπνοια.
Μυικοί πόνοι, φλέγματα, πονόλαιμος, ρινική καταρροή, ανοσμία, κεφαλαλγία και διάρροια είναι λιγότερo συχνά.
Ενώ οι περισσότεροι ασθενείς παρουσιάζουν ήπια συμπτωματολογία, σε ορισμένους η ασθένεια εξελίσσεται σε ιογενή πνευμονία, η οποία στις βαρύτερες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια (σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας των ενηλίκων-ARDS), σηπτικό σοκ (σηπτική καταπληξία) ή σύνδρομο πολυοργανικής ανεπάρκειας.
O ιός μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, μέσω αναπνευστικών σταγονιδίων τα οποία παράγονται κατά την διάρκεια του βήχα, του φταρνίσματος, ή της ομιλίας.
Από την ημέρα της έκθεσης έως την εμφάνιση συμπτωμάτων (χρόνος επώασης) μεσολαβούν 2 έως 14 ημέρες (συχνότερα είναι 4-5 ημέρες).
Η διάγνωση γίνεται με την αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR) με το δείγμα να λαμβάνεται από ρινοφαρυγγικό επίχρισμα, στοματοφαρυγγικό επίχρισμα, πτύελα, ή υλικό αναρρόφησης από τον τραχειοσωλήνα (σε διασωληνωμένους ασθενείς).
Η ακριβής διάγνωση απαιτεί εργαστηριακή ταυτοποίηση του ιού με την ανίχνευση του γενετικού του υλικού (RNA) με την παραπάνω εξέταση.
Η υποψία για τη διάγνωση θα τεθεί μέσω συνδυασμού συμπτωμάτων, παραγόντων κινδύνου και των ευρημάτων στην ακτινογραφία ή την αξονική τομογραφία θώρακα, η οποία συχνά εμφανίζει χαρακτηριστικά άτυπης πνευμονίας.
Εμβόλιο για τον συγκεκριμένο ιό δεν υπάρχει.
Οι συστάσεις προς τον γενικό πληθυσμό για προφύλαξη τονίζουν την ανάγκη για προσωπική υγιεινή και σωστή απολύμανση των χειρών.
Στα άτομα που υποψιάζονται ότι μεταφέρουν τον ιό και έχουν ήπια συμπτώματα, να μένουν σπίτι και να ζητούν ιατρική συμβουλή, τηλεφωνώντας πρώτα σε έναν γιατρό, αντί να επισκεφθούν απευθείας μια κλινική.
Επιδημιολογία
Οι πρώτες περιπτώσεις εντοπίστηκαν αρχικά σε μια πόλη της Κίνας, την Ουχάν, πρωτεύουσα της επαρχίας Χουπέι τον Δεκέμβριο του 2019. Στη συνέχεια, αναφέρθηκαν λοιμώξεις και σε άλλες 212 χώρες και εδάφη.
Οι χώρες με τα περισσότερα κρούσματα πέραν της Κίνας είναι η Αμερική, η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ισπανία, το Περού, η Ιταλία, η Χιλή και το Ιράν.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων εκδίδουν συχνά δελτία ενημέρωσης για την εξέλιξη της ασθένειας.
Αίτιο
Αιτία της ασθένειας είναι ο κορονοϊός SARS-CoV-2, ένας ιός που σχετίζεται στενά με τον ιό του SARS και παρουσιάζει παρόμοια χαρακτηριστικά με την ομάδα κορονοϊών, οι οποίοι προκαλούν το σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (ΣΟΑΣ).
Μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω σταγονιδίων που παράγονται κατά την διάρκεια του βήχα.
Ο ιός μπορεί να παραμείνει ζωντανός έως και 3 μέρες επάνω σε πλαστικές ή μεταλλικές επιφάνειες, ενώ σε σταγονίδια στον αέρα έως και τρεις ώρες.
Ο ιός έχει ανιχνευτεί στα κόπρανα, αλλά μέχρι τον Μάρτιο του 2020 τουλάχιστον, δεν είναι γνωστό αν μπορεί να μεταδοθεί μέσω της κοπρανοστοματικής οδού.
Οι πνεύμονες είναι τα όργανα τα οποία επηρεάζονται περισσότερο από την ασθένεια, επειδή ο κορονοϊός καταφέρνει να εισβάλει στα κύτταρα μέσω ενός ενζύμου, του Μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης 2 (ACE2), το οποίο βρίσκεται σε αφθονία στα τύπου 2 κυψελιδικά κύτταρα των πνευμόνων.
Ο ιός χρησιμοποιεί μια ειδική γλυκοπρωτεΐνη επιφανείας για να συνδεθεί με το ACE2 και να εισέλθει στο κύτταρο.
Η πυκνότητα του ACE2 σε κάθε ιστό και όργανο, σχετίζεται με το πόσο η νόσος πλήττει το συγκεκριμένο όργανο.
Ωστόσο, περισσότερη έρευνα χρειάζεται για να επιβεβαιωθεί αυτή η θεωρία. Καθώς η προσβολή των πνευμόνων από τον ιό προχωρά, ο ασθενής κινδυνεύει από αναπνευστική ανεπάρκεια και θάνατο.
Μετάδοση
Ο κύριος τρόπος μόλυνσης μεταξύ των ανθρώπων είναι η μετάδοση από άτομο σε άτομο, η οποία γενικά συμβαίνει μέσω αναπνευστικών σταγονιδίων μολυσμένων ατόμων τα οποία βήχουν, φτερνίζονται ή εκπνέουν, ή με άμεση ή έμμεση επαφή με εκκρίσεις αναπνευστικού (μέσω μολυσμένων χεριών).
Συγκεκριμένα, εκτός από την εισπνοή μολυσμένων σταγονιδίων, το άγγιγμα μιας μολυσμένης από σταγονίδια επιφάνειας και στη συνέχεια το άγγιγμα του προσώπου (μύτη, στόμα, οφθαλμοί) με άπλυτα χέρια είναι ένας σημαντικός τρόπος μετάδοσης.
Η μετάδοση μπορεί να περιοριστεί με το πλύσιμο των χεριών, με σαπούνι και νερό για τουλάχιστον 30 δευτερόλεπτα, ή τον καθαρισμό τους με αντισηπτικό διάλυμα (πχ. οινοπνεύματος) και επιπλέον την τήρηση απόστασης μεγαλύτερης του 1,5 μέτρου από άλλα άτομα, την αποφυγή χώρων όπου υπάρχει συνωστισμός, ή πιθανώς με την χρήση μέσων ατομικής προστασίας (πχ. μάσκα, γάντια).
Μια μελέτη παρατήρησης από την Κίνα, έδειξε ότι οι έγκυες γυναίκες δε μεταδίδουν τον ιό στα νεογνά.
Συμπτώματα και εξέλιξη της νόσου
Η περίοδος επώασης της ασθένειας (δηλαδή ο χρόνος από την πρώτη επαφή με τον ιό έως την έναρξη των συμπτωμάτων) ποικίλλει μεταξύ 2 και 14 ημερών και συνήθως είναι περίπου 5 ημέρες.
Οι ασθενείς που έχουν προσβληθεί από τον ιό, μπορεί να είναι ασυμπτωματικοί ή να εμφανίσουν συμπτωματολογία ίωσης του αναπνευστικού συστήματος δηλαδή πυρετό, βήχα, δύσπνοια, μυαλγίες (μυϊκούς πόνους) και σπανιότερα ρινική καταρροή. Συμπτώματα όπως ανοσμία, κεφαλαλγία, πονόλαιμος, ή διάρροια μπορεί να υπάρχουν, αλλά είναι πιο σπάνια.
Περίπου ένας στους έξι ασθενείς θα παρουσιάσει επιδείνωση της υγείας του, εμφανίζοντας επιδεινούμενη δύσπνοια και σημεία λοίμωξης του αναπνευστικού συστήματος, τόσο ακτινολογικά όσο και εργαστηριακά.
Ακτινολογικά, η συχνότερη ένδειξη είναι η εικόνα θολής υάλου κατά την αξονική τομογραφία που γίνεται την ώρα της εισαγωγής. Λεμφοκυτταροπενία (ελαττωμένο αριθμό λεμφοκυττάρων στο αίμα) παρουσιάζει το 83% των ασθενών.
Έχει παρατηρηθεί ότι σε παιδιά και νέους, η συμπτωματολογία είναι ηπιότερη.
H εξέλιξη της νόσου μπορεί να ακολουθήσει τρεις διαφορετικές πορείες.
Καταρχήν μπορεί να διαδράμει χωρίς έντονες ενοχλήσεις, όπως κάθε άλλη ίωση που προκαλεί κοινό κρυολόγημα ή άλλη λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού.
Είναι πιθανόν επίσης, να προσβληθεί το κατώτερο αναπνευστικό, δηλαδή οι πνεύμονες και να παρουσιαστεί δηλαδή πνευμονία.
Η τρίτη και πιο επικίνδυνη εξέλιξη, είναι η ταχεία εξέλιξη προς το σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS), το οποίο είναι απειλητικό για την ζωή.
Η εμπλοκή του νευρικού συστήματος στην εξέληξη και μετάδοση της νόσου δεν έχει μελετηθεί κλινικά εκτενώς, αναμένεται όμως να είναι σημαντική με βαση τις γνώσεις μας στην νευροανατομία και νευροφυσιολογία.
Διάγνωση
Ο Π.Ο.Υ. έχει δημοσιεύσει διάφορα πρωτόκολλα δοκιμών για τη νόσο.
Για την εξέταση πραγματοποιείται μια αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης με χρήση αντίστροφης μεταγραφάσης (καθώς το γονιδίωμα του ιού είναι RNA) σε πραγματικό χρόνο (rRT-PCR). Η δοκιμή μπορεί να γίνει με δείγματα αναπνευστικού ή αίματος.
Τα αποτελέσματα είναι γενικά διαθέσιμα μέσα σε λίγες ώρες έως μέρες.
Κινέζοι επιστήμονες μπόρεσαν να απομονώσουν ένα στέλεχος του κορονοϊού και να δημοσιεύσουν τη γενετική του ακολουθία έτσι ώστε εργαστήρια σε όλο τον κόσμο να μπορούν να αναπτύξουν ανεξάρτητα δοκιμές PCR για την ανίχνευση της μόλυνσης από τον ιό.
Οι διαγνωστικές οδηγίες που δημοσιεύθηκαν από το νοσοκομείο Τσονγκνάν του Πανεπιστημίου της Ουχάν πρότειναν μεθόδους για την ανίχνευση μολύνσεων με βάση κλινικά χαρακτηριστικά και επιδημιολογικούς κινδύνους.
Αυτές αφορούσαν στον εντοπισμό ασθενών που είχαν τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα συμπτώματα, καθώς και ιστορικό ταξιδιού στην Ουχάν ή επαφής με άλλους μολυσμένους ασθενείς: πυρετό, απεικονιστικά ευρήματα πνευμονίας, φυσιολογικό ή μειωμένο αριθμό λευκών αιμοσφαιρίων ή μειωμένο αριθμό λεμφοκυττάρων.
Η αξονική τομογραφία θώρακος χωρίς σκιαγραφικό, ιδίως στα αρχικά στάδια της ασθένειας, είναι πολύ χρήσιμη στη διάγνωση.
Αντιμετώπιση
Δεν υπάρχουν αποτελεσματικά θεραπευτικά σκευάσματα, με τις προσπάθειες να περιορίζονται στη διαχείριση των συμπτωμάτων και σε υποστηρικτικά μέτρα με οξυγόνο και ενδοφλέβια υγρά, όπου χρειάζεται, ενώ παρακολουθείται η λειτουργία ζωτικών οργάνων.
Στον τομέα της έρευνας, ελέγχεται η ρεμεδεσεβίρη (Remedesevir), ένα νουκλεοσιδικό ανάλογο, και τα αντιγριπικά υμιφενοβίρη και οσελταμιβίρη.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά να μην χρησιμοποιούνται κορτικοστεροειδή, εκτός από την περίπτωση επιπλοκής της νόσου από το σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας.
Πρόγνωση
Μια από τις πρώτες μελέτες για την ασθένεια COVID-19 στην Κίνα (Wang et al. 2020), έδειξε πως ένας στους τέσσερις ασθενείς χρειάστηκε να νοσηλευτούν σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας ενώ η θνητότητα ήταν 4,3%.
Οι Πωλίν Βέτερ και συνεργάτες σε άρθρο στο Βρετανικό Περιοδικό Ιατρικής (British Medical Journal) αναφέρει πως η θνητότητα στην στην Κίνα υπολογίζεται στο 2%, ενώ έξω από την Κίνα η θνητότητα είναι αρκετά πιο χαμηλή.
Η μεγάλη ηλικία (65 χρονών και άνω) είναι αρνητικός προγνωστικός παράγοντας, ενώ τα παιδιά αρρωσταίνουν λιγότερο και η ασθένεια είναι ηπιότερη.
Πρόληψη
Εμβόλιο για τη νόσο δεν υπάρχει. Για πρόληψη από την ασθένεια συνιστάται καλή υγιεινή των χεριών με σαπούνι ή αλκοολούχο σκεύασμα (αφού αγγίξουμε αντικείμενα που έχουν αγγίξει άλλα άτομα, πριν το φαγητό, μετά τον βήχα/φτάρνισμα, μετά την τουαλέτα), κάλυψη του βήχα ή του φταρνίσματος με τον αγκώνα ή με χαρτομάντηλο που μετά απορρίπτεται και αποφυγή αγγίγματος των βλεννογόνων, πχ. στόμα, μάτια, μύτη.
Επιπλέον σε περίοδο επιδημίας συνιστάται η αποφυγή του συγχρωτισμού ή του συνωστισμού, ο περιορισμός των κοινωνικών επαφών και η τήρηση απόστασης 1,5 μέτρου από τους άλλους.
Συστήνεται η χρήση απλής χειρουργικής μάσκας όταν:
επισκεπτόμαστε πολυσύχναστους κλειστούς χώρους, όπως εμπορικά καταστήματα, παντοπωλεία, εμπορικά κέντρα, νοσοκομεία, ιατρεία, διαγνωστικά εργαστήρια, κουρεία/κομμωτήρια, κέντρα αισθητικής κλπ.
μετακινούμαστε με μέσα μαζικής μεταφοράς
εργαζόμαστε σε κλειστούς χώρους συνεργαζόμαστε με άλλα άτομα και ερχόμαστε σε επαφή με κοινό (π.χ. τράπεζες, super market κλπ.)
όταν εισερχόμαστε σε χώρο παροχής υπηρεσιών υγείας.
Επίσης συστήνεται η χρήση γαντιών σε όσους φροντίζουν ασθενείς και από το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό.
Όσοι εμφανίσουν ήπια συμπτώματα ίωσης του ανώτερου αναπνευστικού (σαν τα συμπτώματα του κρυολογήματος πχ. χαμηλός πυρετός, μυαλγίες, καταρροή, βήχας), χωρίς δύσπνοια (η οποία είναι ένδειξη σοβαρότερης νόσου) θα πρέπει να παραμένουν στο σπίτι τους, όσο γίνεται σε απομόνωση και να επικοινωνούν συμβουλευτικά με τον οικογενειακό γιατρό τους.
Αν εμφανιστούν πιο έντονα συμπτώματα (όπως δύσπνοια, υψηλός πυρετός, κλπ) τότε πρέπει να ενημερώσουν άμεσα τον γιατρό τους ή να ενημερώσουν τις υγειονομικές αρχές (πχ. τηλεφωνικό κέντρο 166 του ΕΚΑΒ), ώστε αν χρειαστεί να μεταβούν στο νοσοκομείο.
Διαβάστε επίσης για τον Κώστα Καραμανλή:
Διαβάστε εδώ ολόκληρο το περιοδικό SocialProfile:
