Του Μάρκου Μπόλαρη*
Ψηφιδωτό, αλλιώς , από τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο στον Ανδρόνικο Β’ τον Παλαιολόγο.
Επτακόσιους πενήντα χρόνους καστροφυλακτούντες …
Φοιτητοπαρέα , τότε.
Κι η φιλία άντεξε στην ένταση της διαδρομής .
Νά ‘μαστε ξανά , συνοδοπόροι ορειβατούντες μετά από χρόνους.
Μας σύναξε ειδικός λόγος, αφανής επέτειος.
Κάτι λιγότερο από δυό ώρες η ανάβαση.
Ιδρώσαμε . Φτάσαμε !
Ένα κερί πρώτα στ’ Αφεντικό .
Τον ψιλόλιγνο, ξυπόλυτο, δερματοζωσμένο, φωνή βοώντος εν τη ερήμω, τον Τίμιο Πρόδρομο .
Καθίσαμε στο πέτρινο μιντέρι της αυλής .
Να πάρουμε ανάσες.
Κι ύστερα ένα ποτήρι δροσερό νερό κι άς ήταν δύο, να συνέλθουμε.
Μπροστά μας η Φιάλη αγιασμού, ομορφοχτισμένη, μολυβδοσκέπαστη, μαρμαροκολωνάτη, καλοζουγραφισμένη υπό τον θόλον, με λιτά θωράκια στις έξ πλευρές της. Κόσμημα .
Μας πλησίασε και χαιρέτισε .
Δεν καταλάβαμε από πού εμφανίστηκε !
Ψηλός, ευγενικός , αρχοντάνθρωπος, αετίσιο βλέμμα, εν ταπεινώ σχήματι .
Καθώς μας καλωσόριζε, η ποιότητα του λόγου φανέρωνε την μόρφωση, την λογιότητα !
Σαν τα ψηφιδωτά κι η ιστορία , άρχισε να ιστορεί, σαν τα ψηφιδωτά !
Μόνον σαν οι ψηφίδες, από το χέρι του επιδέξιου μάστορη, μπούν στην θέση τους, μόνον όταν ολοκληρωθεί στον τοίχο το ψηφιδωτό, μόνον τότες νοιώθεις την δύναμη που κρύβουν μέσα τους τα ασήμαντα παρατεταμένα βότσαλα , οι πετρούλες, οι ψηφίδες.
Όμοια και τα γεγονότα της ιστορίας, συνέκρινε με στιβαρό λόγο , όπως μια γέννηση, μια μάχη, ένας θρίαμβος, μια ίδρυση πόλης, ένα ποίημα, μιά ζωγραφιά, μιά εκκλησιά, μιά καταστροφή, όταν τα αντιμετωπίσουμε μεμονωμένα, όταν τα διαβάσουμε ανύποπτοι και ως μεμονομένα περιστατικά, αστοχούμε .
Χάνει την όλη του ψηφιδωτού εικόνα .
Χαίρομαι που βρεθήκαμε , τούτο το μαγιάτικο απόγευμα, εσπερίζοντες αναστάσιμα, με τα αηδόνια να μας συνοδεύουν από την ρεματιά, σε τούτη την σημαντική επέτειο .
Χαίρομαι που θα συνάξουμε μαζί ψηφίδες γιά να στήσουμε την ιδιαιτερότητα του ψηφιδωτού , αφού ήταν στην Αγγλία., αρχομένου του ιγ’ αιώνος, μετά τον θάνατο του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου, τότε που υπογράφεται η Magna Carta Libertatum, δηλαδή κείμενο από τα πιό σημαντικά στην ιστορία της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, που συντάχθηκε λόγω διαφωνιών του Βασιλιά Ιωάννη, αδερφό του Ριχάρδου, με τον Πάπα Ιννοκέντιο και οδήγησε σε περιορισμό δικαιωμάτων του Βασιλιά υπέρ του Νόμου !
Σωτήριο έτος 1215 μ.Χ. Σημαδεύτηκε καθοριστικά η πορεία της ανθρωπότητας εκείνες τις μέρες !
Και παράλληλα, ας αναζητήσουμε ψηφίδες τώρα με εντονότερα χρώματα, ψηφίδες ιταλικές, στη Φλωρεντία στα 1266 γεννιέται ο Τζόττο ντι Μποντόνε, ζωγράφος , αρχιτέκτονας και γλύπτης από τους προδρόμους της Αναγέννησης στη Δύση και μ’ έργα άλλης, πρωτόγνωρης γιά την εποχή τους ποιότητας όπως η Σταύρωση με τους πέντε Φραγκισκανούς, ο Χριστός ενώπιον του Καιάφα, το Φιλί του Ιούδα, η Madonnad’ Ognissanti , Φυγή στην Αίγυπτο ανοίγουν δρόμους, αναπροσανατολίζουν την τέχνη !
Συνομήλικός του κι ο Δάντης, ο Dante Aligeri, (1265 – 1321) ο πρώτος σημαντικός ποιητής της ιταλικής, γεφυρώνει την λατινική της πλούσιας γραμματολογίας με την τρεχούμενη λαλιά της Φλωρεντίας και συνθέτει ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας την “Θεία Κωμωδία” , εμπλέκεται σε αγώνες κοινωνικούς, δημοκρατικούς, εξορίζεται και οριοθετεί τα λογοτεχνικά πράγματα στην Ευρώπη !
Κι ενώ ένας τολμηρός τυχοδιώκτης ο Μάρκο Πόλο (1254 – 1324) ταξιδεύει προς την Κίνα, ακολουθώντας τα ίχνη των Αυτοκρατορικών αποστολών από την Κωνσταντινούπολη προς τους Μογγόλων, στον Χάνο των οποίων είχε δοθεί ως σύζυγος η πριγκίπισσα Μαρία των Μογγόλων, όπως έμεινε γνωστή στην ιστορία, οι Οθωμανοί Τούρκοι Γαζήδες , οι πολέμαρχοι του ιερού ισλαμικού τζιχάντ, εκμεταλλεύονται την παραμέληση του αμυντικού συστήματος της Ρωμέικης Αυτοκρατορίας στη Μικρασία, τρυπούν τα σύνορα και ιδρύουν τουρκομανικά Χανάτα πλησιάζοντας τα ιωνικά παράλια .
Κι ο ηγεμόνας που τους ενώνει διογκλωνοντας τον κίνδυνο είναι ο Γαζή Οσμάν ή Οθμάν (1281 -1326) στο οποίο οφείλουν και την προσωνυμία Οθωμανοί .
Ήταν μόλις που είχε απελευθερωθεί η Κωνσταντινούπολη από τους Φράγκους και ο στρατός της Αυτοκρατορίας ξανάστησε τα λάβαρα , τα βαθυπόρφυρα λάβαρα με τον χρυσκοκέντητο δικέφαλο, πάνω στις επάλξεις της Βασιλίδος των Πόλεων!
Κι ήταν ο Μιχαήλ Η’ ο Παλαιολόγος που στους 1261 χρόνους μετά την Χριστού ενανθρώπηση αξιώθηκε της τιμής του απελευθερωτή, ναί , είναι ο ίδιος Μιχαήλ Παλαιολόγος, που είχε υπηρετήσει πρότερα στη κρίσιμη θέση του Διοκητή της θεοσώστου πόλεως των Σερρών.
Κι είναι δική του, του Μιχαήλ, η τεράστια πολιτική και στρατιωτική ευθύνη της παραμέλησης του ισχυρού αμυντικού συστήματος που είχε λειτουργήσει ο Ιωάννης Δούκας ο Βατάτζης της Νίκαιας, συστήματος που είχε αποτελεσματικά αναχαιτίσει την προώθηση των τούρκων δυτικότερα .
Τα των Βαλκανίων τον ΙΓ’ αιώνα είναι έντονα αποτυπωμένα με ψηφίδες συγκρούσεων, με τους Βουλγάρους να δημιουργούν ισχυρότατο βασίλειο, από την Βουδαπέστη έως την Μαύρη Θάλασσα, με τον τσάρο Ιωάννη, τον Καλογιάννη να ταπεινώνει τους Λατίνους συντρίβοντάς τους στην Αδριανούπολη και να συλλαμβάνει όμηρο τον Λατίνο Αυτοκράτορα Βαλδουίνο, να σκοτώνει εν συνεχεία σε μάχη τον Βονιφάτιο τον Μομφερατικό, τον Λατίνο Βασιλιά της Θεσσαλονίκης,
όμως να δολοφονείται ενώ πολιορκούσε την πόλη του Αγίου Δημητρίου, μάλλον από το οπλισμένο χέρι έμπιστου αξιωματικού του !
Εκ παραλλήλου αντιμάχονται οι Σέρβοι, στη καρδιά της Χερσονήσου και προς τα δυτικά αδριατικά παράλια.
Ο Στέφανος Νεμάνια , αποβιώνοντας στα 1199, ως Άγιος Συμεών ο Χιλανδαρινός, έχει ιδρύσει ισχυρό Σερβικό Βασίλειο, έχει εδραιώσει την Σέρβικη Εκκλησία με Αρχιεπίσκοπο τον Άγιο Σάββα, γιό του, ο εν εξορία Οικουμενικός Πατριάρχης στην Νίκαια χορήγησε αυτοκεφαλία στην Αρχιεπισκοπή, κι επανίδρυσαν την αγιονορείτικη Μονή του Χιλανδαρίου.
Ταυτόχρονα , νοτιότερα , ο Δεσπότης του Δεσποτάτου της Ηπείρου, Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας προελαύνει νικηφόρα !
Εισέρχεται νικητής στην Θεσσαλονίκη και στέφεται Αυτοκράτορας των Ρωμαίων από τον Αρχιεπίσκοπο Αχρίδος τον λόγιο Δημήτριο Χωματινό .
Κι μέσα σ’ αυτή την τρικυμιώδη ιστορική στιγμή , μιά εποχή προοίμιο γιά καθοριστικές εξελίξεις σ’ Ανατολή και Δύση, ένας καλόγερος – Επίσκοπος , από τους παλιούς, από αυτούς με το ασκητικό φρόνημα και την αποστολική πίστη , από αυτούς τους λίγους που είχαν επίγνωση ότι φυλάγουν την μάντρα κι αγωνιούν γιά τον Λαό, τον φιλόχριστο λαό της Ρωμιοσύνης, παραιτείται από την Επισκοπή Εζεβών και Στεφανινών, την αρχαία Επισκοπή Αρεθούσης, κι έρχεται αναζητών στις πλαγιές , τις ρεματιές, τα σπήλαια και τους βράχους του Μενοικίου όρους, παρά τας Σέρρας, τόπον κατάλληλον γιά να θεμελιώσει Σταυροπήγιο αγιάσματος .
Την του Τιμίου Προδρόμου Πατριαρχική Μονή.
Ήταν πριν από επτακόσιους πενήντα χρόνους, στα 1271 μετά την Χριστού Γέννα, δέκα χρόνους μετά την εκδίωξη των Φράγκων από την Κωνσταντινούπολη, όταν Ιωαννίκιος ο Εζεβών και ο ανηψιός και συνασκητής του Ιωακείμ Μητροπολίτης Ζιχνών, μετονομασθείς σε Ιωάννη , θεμελιώνουν επί βράχου ριζιμιού, σε μιά απότομη χαράδρα του Μενοικίου μιά καταφυγή .
Ψυχανεμίζονταν, αισθάνονταν, βίωναν εμφανώς , προέβλεπαν θεία χάριτι φωτισθέντες τις ακαταμάχητες δυσχέρειες των καιρών που ερχόταν !
Διείδαν, είδαν καταφανώς την μαυρίλα που πλάκωνε απ’ την Ανατολή κι οργάνωσαν άμυνες γιά μάχες πεντακοσίων χρόνων.
Άμυνες πνευματικές !
Ναούς και παρεκκλήσια, μετόχια κι ελαιώνες, εργαστήρια κι αμπελώνες, τοιχογραφίες και ξυλόγλυπτα, πύργους και βιβλιοθήκες, εργαστήρια χειρογράφων κι εικόνων, σχολές μουσικής, αγιογραφίας κι ιερατικές.
Μα πάνω απ’ όλα έγνοια ορθοδοξίας, έγνοια ελληνικής γλώσσας, έγνοια κι αγωνία Ρωμηοσύνης.
Τείχος και οχύρωμα των αναγκαιμένων σε χρόνους κατατρεγμών και δουλείας των Σερραίων και Μακεδόνων !
Ψηφιδωτό , λοιπόν !
Και πώς να μιλήσει κάποιος, υπογράμμιζε ο Λόγιος που ως αρχοντάρης της Μονής μας ξεναγούσε στις τρικυμίες των καιρών, κοιτάζοντάς μας έναν-έναν από την πενταμελή πρώην φοιτητοπαρέα, και πώς να ολοκληρώσει τούτο το έντονα ενδιαφέρον πολυποίκιλο και ξομπλιαστό ψηφιδωτό του ιγ’ αιώνα , εάν δεν αναφερθεί στην ευωδία της Παλαιολόγειας Αναγέννησης, μιάς έκρηξης ανθηφορίας γραμμάτων και τεχνών στην όλο και συρρικνούμενη Ρωμέικη Αυτοκρατορία, μιάς αναγέννησης που βρήκε ως κορυφαία έκφρασή της τα απαράμιλλης εκφραστικής ποιότητας ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες της Μονής της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη , μερίμνη Θεοδώρου του Μετοχίτη, Λογοθέτη του Γενικού, ήγουν Πρωθυπουργού, λογιωτάτου ανδρός, φιλίστορος και φιλότεχνου, επί βασιλείας του Ανδρονίκου Β’ του Παλαιολόγου (1282 -1328) , ο οποίος και προστάτης της Πατριαρχικής Μονής Προδρόμου των Σερρών υπήρξε και με χρυσόβουλα υποστήριξη προς αυτήν παρείχε .
Αυτής της Παλαιολόγειας Αναγέννησης δείγματα απτά που επί επτακόσιους πενήντα χρόνους διαφυλάχτηκαν, πριν λίγο προσκυνήσατε εν εικονίσμασι αρχαίοις και τοιχογραφίαις , και η ευθύνη όλων , η ευθύνη σας , υπογράμμισε μετρώντας μιά μιά τις λέξεις του, έγκειται στην διεκδίκηση κι επιστροφή των κωδίκων , περγαμηνών και χαρτώων, βιβλίων και χειρογράφων, τα οποία μεσούντος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με τις ξιφολόγχες εφ’ όπλων, αφήρεσε ο Βουλγαρικός Στρατός , διαπράττοντας εγκλήματα πολέμου !
Νύν καιρός ευπρόσδεκτος, κατέληξε με νόημα !
Μας καλωσόρισε και πάλιν !
Ευγενικός κι αρχοντικός ευλόγησε και κινήθηκε προς τον Πύργο, όπου η βιβλιοθήκη και δίπλα το Δεσποτικό , στο παρεκκλήσι του Ευαγγελισμού !
Όλα μας τα είπε , ο Γέροντας, διαπίστωσε ο θεολόγος της ομήγυρης !
Μόνον γιά τον κλεινό Πατριάρχη Γεννάδιο τον πρώτο μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης δεν μας μίλησε !
Τον αναζητήσαμε .
Αναγκαστήκαμε να ρωτήσουμε , τις αδελφές, που θα βρούμε τον λόγιο Γέροντα που μας φιλοτέχνησε το περίτεχνο ψηφιδωτό του δέκατου τρίτου αιώνα , εντάσσοντας την επέτειο των επτακοσίων πενήντα χρόνων από της ιδρύσεως της Μονής !
_ Μα, δεν έχουμε στο Μοναστήρι φιλοξενούμενο κάποιον Γέροντα , μας απάντησαν .
Κι ο ξεναγήσας ;
Κι ο φιλοτεχνήσας το αψεγάδιαστο ιστορικό ψηφιδωτό, ο οποίος επιμελώς απέφυγε να αναφερθεί στον εν Αγίοις Πατριάρχη Γεννάδιο τον Σχολάριο, τον μονάσαντα και κοιμηθέντα εν τω Μοναστηρίω ;
Παραμένουμε , εκζητούντες κι εικάζοντες !
Υ.Γ.
Τζόττο ντί Μποντόνε (1267 – 1337)
Το φιλί του Ιούδα
Cappella degli Scrovegni
Πάντοβα
- Ο Μάρκος Μπόλαρης είναι Σερραίος πολιτικός, πρωην υπουργός
