Η εμπορία παιδιών είναι σήμερα παγκοσμίως ένα από τα πιο κερδοφόρα εγκλήματα και εκτιμάται ότι τα ετήσια κέρδη ξεπερνούν τα 12 δισεκατομμύρια δολάρια.
Τα κέρδη από το εμπόριο ανθρώπων ξεπερνούν ακόμα κι αυτά του εμπορίου ναρκωτικών. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Διεθνής Οργάνωσης Εργασίας, τα παγκόσμια ετήσια κέρδη φθάνουν τα 28 δισεκατομμύρια δολαρίων.
Δεκάδες χρόνια μετά την κατάργηση της δουλείας, το εμπόριο ανθρώπων δρα δίπλα από την πόρτα μας κι όλοι εμείς συχνά, αν δεν το τρέφουμε, υποκρινόμαστε ότι δεν το βλέπουμε.
Για τους δουλεμπόρους, τα θύματά είναι εμπορεύματα που η αξία τους μετριέται μόνο σε κέρδος. Άνθρωποι αδύναμοι, σε απόγνωση, οικονομικά απελπισμένοι, πρόσφυγες και μετανάστες που σύντομα αντιλαμβάνονται ότι αντί για όνειρο θα ζήσουν εφιάλτη. Ανάμεσά τους και εκατομμύρια παιδιά που αποτελούν τον πιο εύκολο στόχο στο κυνήγι της ανθρώπινης σάρκας.
Κάθε χρόνο στις 18 Οκτωβρίου η Πανευρωπαϊκή Ημέρα κατά της Εμπορίας Ανθρώπων (EU Anti-Trafficking Day), με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει στόχο να αναδείξει την ανάγκη για πιο αποτελεσματικά μέτρα στην πρόληψη και καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, ενός από τα ειδεχθέστερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Εμπόριο παιδικής σαρκός
Η σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού που υπογράφηκε πριν από 25 χρόνια αναφέρει ότι κάθε κορίτσι και αγόρι έχει το δικαίωμα στην επιβίωση και την υγεία. Και πράγματι τα δεδομένα από τότε έως σήμερα έχουν αλλάξει. Περισσότερα νεογέννητα επιβιώνουν και το παγκόσμιο ποσοστό θνησιμότητας των παιδιών κάτω των πέντε ετών έχει μειωθεί σχεδόν 50% .
Είναι όμως αυτά τα στοιχεία αρκετά για να καθησυχάσουν τις τύψεις μας;
Για να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι κάναμε ό,τι μπορούσαμε;
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Unicef, εκτιμάται ότι 1,2 εκατομμύρια παιδιά πέφτουν θύματα trafficking κάθε χρόνο. Σχεδόν 230 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 ετών δεν υπάρχουν επίσημα, καθώς δεν καταχωρήθηκαν κατά τη γέννησή τους. Σε παγκόσμιο επίπεδο, περίπου 250 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας δημοτικού, δεν είναι σε θέση να διαβάσουν, να γράψουν, ή να κάνουν βασικές μαθηματικές πράξεις.
Περίπου 3.000 παιδιά μετακινούνται μέσω της Ελλάδας στο δίκτυο του trafficking κεξαιτίας της γεωγραφική της θέσης αλλά και των αναποτελεσματικών διαδικασιών πρόληψης αλλά και δίωξης του εγκλήματος.
«Συνολικά 250.000 παιδιά εξαφανίζονται κάθε χρόνο στην Ευρώπη, δηλαδή ένα παιδί κάθε δύο λεπτά», σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, διευκρινίζει η η επικεφαλής της οργάνωσης Missing Children Europe, Ντελφίν Μοράλις. Ανάμεσα σ’ αυτά τα εξαφανισμένα παιδιά, η μεγάλη πλειονότητα είναι φυγάδες, αλλά επίσης παιδιά που «απάγονται» από τον έναν από τους γονείς τους κατά τη διάρκεια δύσκολων χωρισμών. Οι ανησυχητικές εξαφανίσεις αντιπροσωπεύουν το 2% ως 5% των περιπτώσεων, δηλαδή από 5.000 ως 12.500 ανηλίκους.
· Η Eurostat εκτιμά ότι το 15 % των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι παιδιά.
- Από αυτά τα παιδιά το 2/3 είναι κορίτσια και μόνο το 1/3 αγόρια.
- Μόνο το 1-2 % των θυμάτων στην Ευρώπη διασώζονται.
- Μόνο 1 στους 100.000 Ευρωπαίους που εμπλέκονται στη διακίνηση ανθρώπων καταδικάζεται .
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας , ο αριθμός των παιδιών θυμάτων καταναγκαστικής εργασίας , συμπεριλαμβανομένης της καταναγκαστικής σεξουαλικής εκμετάλλευσης φθάνει τα 5,5 εκατομμύρια.
Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ ότι αυτά τα νούμερα αντιπροσωπεύουν ανθρώπινες ζωές και μάλιστα σε ιδιαίτερα τρυφερές ηλικίες. Τα παιδιά είναι τα πιο εύκολα θύματα στο εμπόριο ανθρώπινης σάρκας. Συχνά, οι δυνάστες τους, τα υποχρεώνουν να προβούν σε εγκληματικές πράξεις όπως είναι η οργανωμένη επαιτεία, η πορνεία αλλά και οι κλοπές καταστημάτων και σπιτιών.
Είναι υποχρεωμένα να «εργάζονται» εφτά ημέρες την εβδομάδα για να αποδίδουν στους διακινητές τα κέρδη τους ενώ σε πολλές περιπτώσεις παραμένουν φυλακισμένα όταν δεν «δουλεύουν».
Ζουν όλη τους τη ζωή μέσα στο φόβο. Οι εκμεταλλευτές τους δεν απειλούν μόνο τη δική τους ζωή αλλά και των οικογένειών τους κι έτσι τα υποχρεώνουν να ζουν σαν σκλάβοι, με πολύ σοβαρές συνέπειες τόσο για την σωματική όσο και την ψυχολογική τους υγεία.
Αληθινή ιστορία: «Με πούλησαν οι γονείς μου»
Ο 23χρονος σήμερα Αλμπάν διηγήθηκε την ιστορία του στην εφημερίδα Καθημερινή. «Έχω περάσει όχι καλά», λέει σε σπαστά ελληνικά. «Όχι όπως περνάει αυτός που έχει οικογένεια».
Ήταν έξι ετών και ολοκλήρωνε την Α΄ Δημοτικού στην Αλβανία όταν κάποιος χτύπησε την πόρτα του σπιτιού του στην Κορυτσά. Ζήτησε να πάρει τον μικρό, να τον φέρει στην Ελλάδα για να επαιτεί στα φανάρια και να στέλνει μέρος των κερδών στους γονείς του. Ο πατέρας του έδωσε τη συγκατάθεσή του. Ζητιάνευε σε πλατείες, δρόμους και αστικά λεωφορεία της Θεσσαλονίκης και αργότερα της Αθήνας. Θυμάται τον διακινητή που τον κρατούσε να χτυπάει με ένα τηλέφωνο στο κεφάλι κάποιο άλλο αγόρι επειδή είχε επιστρέψει με πενιχρές εισπράξεις. Πότε μόνος, πότε μαζί με άλλα παιδιά, ο Αλμπάν τραγουδούσε στους δρόμους ή πουλούσε χαρτομάντιλα.
«Μια φορά που δεν είχα φέρει τα λεφτά στο σπίτι, γέμισαν έναν κουβά με νερό και με πνίγαν μέσα», λέει ο Τόνι, ένα ακόμα “παιδί των φαναριών”. «Αμα αντιδρούσαμε, μπορεί και να μας σκότωναν κιόλας. Δεν έχουν ψυχή. Τους ενδιέφερε μόνο το χρήμα». Περνούσε όλη την ημέρα στον δρόμο. Δεν ήξερε ελληνικά. Συνεννοούνταν με λίγες λέξεις και κινήσεις. Θυμάται μια μέρα να τον κυνηγούν κάποιοι άγνωστοι για τους οποίους τα άλλα παιδιά των φαναριών έλεγαν ότι έκαναν εμπόριο οργάνων.
Τα παιδιά των φαναριών
Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 τα παιδιά των φαναριών, Ρομά και αλβανικής καταγωγής τα περισσότερα, υπολογίζονταν σε 3.000 μόνο στην Αθήνα.
Κάποιες εκατοντάδες από αυτά -τα πιο τυχερά θα υπέθετε κανείς- εντάχθηκαν σε πρόγραμμα προστασίας ανηλίκων των υπουργείων Δημόσιας Τάξης και Υγείας και Πρόνοιας. Στόχος ήταν η βραχύβια παραμονή των παιδιών σε δομές φιλοξενίας, η εξακρίβωση των στοιχείων τους και η συνένωση με τις οικογένειές τους.
Περισσότερα από 400 παιδιά των φαναριών εξαφανίστηκαν από το ίδρυμα «Αγία Βαρβάρα» την περίοδο 1998-2002. Κανείς δεν γνώριζε τι απέγιναν.
Ο φόβος ήταν ένας από τους λόγους που κάποια από τα παιδιά του «Αγία Βαρβάρα» κατευθύνονταν στο παράθυρο του πρώτου ορόφου και το έσκαγαν μόνα τους. Ο Αλμπάν λέει ότι αρκετά παιδιά επέστρεψαν στους διακινητές τους γιατί αγωνιούσαν μήπως πάθουν κακό οι οικογένειές τους στην Αλβανία. «Αμα είχα ένα νούμερο, ένα τηλέφωνο από τους γονείς μου να τους πάρω, θα είχα μείνει. Γιατί όλα εκεί ήτανε καλά», λέει.
Το 2004, δύο χρόνια μετά τον τερματισμό του προγράμματος, πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη ανέφερε ότι τα αγνοούμενα παιδιά ήταν 502 και εντόπισε τις αιτίες του προβλήματος στην υποστελέχωση του ιδρύματος και την πλημμελή φύλαξη των ανηλίκων.
Οι φύλακες-άγγελοι των «χαμένων» παιδιών
Η Βαλμπόνα Χιστούνα, ο Κώστας Γιαννόπουλος και ο Ηρακλής Μοσκώφ είναι τρεις από τους ανθρώπους που έχουν ταχθεί στο πλευρό των παιδιών που βρίσκονται καθ’ οδόν, υπό εκμετάλλευση, εγκαταλείπονται ή κακοποιούνται.
Το 2013 το Χαμόγελο του Παιδιού ειδοποιήθηκε για 160 περιπτώσεις εξαφανισμένων ανηλίκων και ο κ. Κώστας Γιαννόπουλος με περηφάνια λέει ότι το 95% των περιπτώσεων βρέθηκε έγκαιρα. Κι αυτό γιατί, όπως αναφέρει ο Εθνικός Εισηγητής για την καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων κ. Ηρακλής Μοσκώφ, στις περισσότερες περιπτώσεις οι εξαφανίσεις αφορούν «απαγωγές» από χωρισμένους γονείς ή έφηβους που αντέδρασαν με αυτό τον τρόπο στις πιέσεις των γονιών τους.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των περιπτώσεων εξαφανισμένων ανηλίκων αφορά σε εφήβους και συγκεκριμένα σε κορίτσια (13-18 ετών) τα οποία προβαίνουν σε φυγές από το σπίτι και ο βασικός λόγος είναι οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια. Ένας έφηβος μπορεί να φύγει από το σπίτι ανεξάρτητα από την οικονομική ή κοινωνική κατάσταση που επικρατεί.
«Σύμφωνα με τις διεθνείς αναφορές, η Ελλάδα αποτελεί κυρίως χώρα διέλευσης και προορισμού εμπορίας παιδιών, ενώ και εμείς ως οργανισμός έχουμε καταγράψει ελάχιστα τέτοια περιστατικά που μάλιστα δεν έχουν επιβεβαιωθεί από τις αρμόδιες αρχές» είπε ο πρόεδρος του οργανισμού «Χαμόγελο του Παιδιού», Κώστας Γιαννόπουλος και μαζί του συμφωνεί και ο κ.Μοσκώφ.
«Ωστόσο, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι ένα παιδί που εξαφανίζεται διατρέχει υψηλό κίνδυνο να πέσει θύμα εκμετάλλευσης και εμπορίας καθότι απροστάτευτο, όπως επίσης και τα παιδιά που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες» λέει ο κ. Γιαννόπουλος κι επισημαίνει ότι περισσότερο κινδυνεύουν τα παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα στη σχέση τους με τους γονείς τους.
«Μια νέα πτυχή του προβλήματος έχει αναπτυχθεί μέσα από την κακή χρήση του Διαδικτύου. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ελλοχεύουν κίνδυνοι για όλα τα παιδιά και κυρίως, όπως διαπιστώνουμε, για εφήβους που το σκάνε από τα σπίτια τους για να συναντήσουν κάποιον ενήλικο που συνήθως έχουν γνωρίσει μέσα από τα social media» εξηγεί ο κ. Γιαννόπουλος.
«Υπάρχουν τρεις βασικοί κρίκοι στο εμπόριο παιδιών» λέει ο κ.Μοσκώφ. «Είναι ο θύτης, το θύμα και ο πελάτης» εξηγεί λέγοντας ότι ο πελάτης είναι το ίδιο ένοχος γιατί αποδέχεται μια εγκληματική κατάσταση και ουσιαστικά την βοηθά να «ανθίσει».
Όπως λέει ο κ.Μοσκώφ, παλαιότερα απήγαγαν τα νεαρά κορίτσια και τα κρατούσαν σε καταστολή με ναρκωτικά και ξύλο προκειμένου να υπακούουν. Σήμερα τα «όπλα» τους είναι ακόμα χειρότερα.
«Το χειρότερο όπλο τους είναι το λεγόμενο “χαμογελαστό trafficking”. Μια διαδικασία ισοπέδωσης της αξιοπρέπειας του θύματος που σταδιακά παύει να ελπίζει και να διεκδικεί τη σωτηρία του. Μερικά ευρώ την ημέρα και ένα ρεπό, συχνά αρκούν ώστε το θύμα να μην επιδιώξει την απελευθέρωση και τη συνεργασία του με τις αρχές» εξηγεί.
Τα θύματα χωρίς να κοστίζουν αποδίδουν τα μέγιστα
Αντιμετωπίζονται, λέει ο κ.Μοσκώφ, σαν να μην υπάρχουν αφού δεν έχουν πλέον καμία ταυτότητα. Κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που είναι τόσο δύσκολη η εξάλειψη αυτού του εγκλήματος. Τα ίδια τα θύματα δεν αναζητούν τη σωτηρία τους σε κάποιες περιπτώσεις από φόβο και σε άλλες επειδή παρουσιάζουν το “σύνδρομο της Στοκχόλμης”, που σε κάνει να ταυτίζεσαι με αυτό που ζεις και να πιστεύεις ότι αυτό σου αξίζει. Από την άλλη πλευρά, τα ίχνη των διακινητών δεν είναι εύκολο να αποκαλυφθούν καθώς η οικονομική ευμάρεια και τα συμφέροντα με τα οποία συνεργάζονται τους εξασφαλίζουν συχνά την υπεράσπιση του καλύτερου ποινικολόγου και τους βοηθά να παρουσιάζουν ένα άμεμπτο κοινωνικό προφίλ για τους εαυτούς τους. Και φυσικά όσο υπάρχει «ζήτηση», θα υπάρχει και «παραγωγή». Όσο η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο συνεχίζεται, αυτό το είδος εμπορίου θα έχει την αγορά του.
Στη Βόρεια Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη το φαινόμενο παίρνει άλλες διαστάσεις. Καθημερινά φθάνουν λεωφορεία με παιδιά που δε συνοδεύονται πάντα από τους γονείς τους και «ξεφορτώνονται» σε διάφορα σημεία για να προωθηθούν στην επαιτεία ή στην πορνεία.
Παιδιά σε κίνηση
Η ΑΡΣΙΣ είναι μη κυβερνητική οργάνωση που δραστηριοποιείται από το 1992 για την υποστήριξη των παιδιών και των νέων και την προάσπιση των δικαιωμάτων τους.
«Στην πλειοψηφία τους τα παιδιά που συναντάμε στους δρόμους είναι Ρομά και προέρχονται από την Αλβανία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Υπάρχει ωστόσο και μια μικρή ομάδα ελληνικής καταγωγής» λέει η κ.Βαλμπόνα Χιστούνα χαρτογραφώντας την παιδική εκμετάλλευση στις μέρες μας.
Η κ.Χιστούνα, μέλος της ομάδας street work της «Άρσις» εξηγεί στο Infokids.gr ότι τα παιδιά έχουν μετακινηθεί από τα φανάρια στις καφετέριες, τις πλατείες και τις ταβέρνες.
«Μόνο το 2013 εντοπίστηκαν περισσότερα από 400 παιδιά» λέει η κ.Χιστούνα που σχολιάζει ότι «το νούμερο είναι τεράστιος και είναι φανερό ότι ο μηχανισμός πάσχει. Τα παιδιά έρχονται συχνά συνοδευόμενα από τις οικογένειες τους, οπότε οι οικογένειες είναι αυτές που εκμεταλλεύονται τα παιδιά για να βγάλουν λεφτά. Δεν είναι ότι δεν τα αγαπάνε ή δεν θέλουν να τα φροντίσουν» σπεύδει να εξηγήσει «αλλά υπάρχει φτώχεια. Οι οικογένειες αναζητούν τρόπους να επιβιώσουν κι αυτό τους σπρώχνει να βγάλουν τα παιδιά τους στο δρόμο και να μετακινούνται με αυτό το σκοπό».
Γι’ αυτό ακριβώς το σκοπό, λέει το μέλος της Άρσις δεν πρέπει να δίνουμε λεφτά στα παιδιά γιατί « τα χρήματα είναι που βγάζουν τα παιδιά στο δρόμο. Δεν δίνουμε λεφτά αλλά νερό ή χυμό, ρούχα και καπέλα το καλοκαίρι ή ζεστά ρούχα τον χειμώνα…» προτείνει.
Υπάρχουν λύσεις;
«Πρώτα απ’ όλα σε θεσμικό επίπεδο θα πρέπει να προχωρήσουμε στη δημιουργία ενιαίας βάσης δεδομένων στην οποία θα έχουν πρόσβαση όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, ώστε να μπορεί να γίνεται διασταύρωση στοιχείων. Επίσης, θα πρέπει να υπάρχει εναρμόνιση ορισμού και διαδικασιών, ώστε όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς να λειτουργούν υπό ενιαίο πλαίσιο» υποστηρίζει ο κ.Γιαννόπουλος και επισημαίνει: «Εξαιρετικά σημαντική είναι επίσης η συνεχής εκπαίδευση επαγγελματιών που είναι πιθανό να έρθουν σε επαφή με θύματα/δυνητικά θύματα εμπορίας, όπως π.χ. οι αστυνομικοί, το λιμενικό, οι συνοριοφύλακες, οι ψυχολόγοι/ΚΛ, οι γιατροί, δικαστές/εισαγγελείς, οι επιμελητές ανηλίκων κλπ».
Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν (SIS)
Με στόχο να αξιοποιηθεί πλήρως το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν (SIS), όπου καταχωρούνται, μεταξύ άλλων, και οι εξαφανισμένοι ανήλικοι, κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αξιωματικοί της ΕΛΑΣ, πέρασαν από ειδική εκπαίδευση προκειμένου να ανταποκριθούν στη μάχη κατά του φαινομένου της εξαφάνισης-αρπαγής ανηλίκων.
Το Amber Alert
Το Amber Alert είναι ένα σημαντικό εργαλείο που συμβάλει καθοριστικά στον εντοπισμό παιδιών που έχουν εξαφανιστεί. Μέσω της ενεργοποίησης του συστήματος όλοι οι εμπλεκόμενοι συνεργάτες διοχετεύουν άμεσα στο κοινό τη φωτογραφία και τα στοιχεία του εξαφανισμένου ανήλικου. Σε πολλές περιπτώσεις έχουν εντοπιστεί παιδιά μετά από κλήση πολίτη στην Ευρωπαϊκή Γραμμή για τα Εξαφανισμένα Παιδιά 116000, όπου μας παρέχουν πληροφορίες, οι οποίες μετά από διερεύνηση οδηγούν στον εντοπισμό του παιδιού που αναζητείται.
«Τα ποσοστά επιτυχίας είναι πολύ υψηλά, αξίζει να αναφερθεί ότι από το 2007 που έχει ξεκινήσει τη λειτουργία του το Amber Alert, έχει ενεργοποιηθεί 27 φορές για 28 παιδιά και έχουν βρεθεί όλα εκτός από 3 παιδιά» αναφέρει ο κ.Γιαννόπουλος.
Το παιδί σου εξαφανίστηκε
Συμβουλές αντιμετώπισης προς τους Γονείς
Η πόρτα ανοίγει και το παιδί φεύγει….
Και περιμένεις ότι η πόρτα θα ξανανοίξει αλλά κάτι μέσα σου, σου λέει ότι έφυγε, το έσκασε ή τέλος πάντων χάθηκε στο δρόμο…. περιμένεις να γυρίσει αλλά όσο ο χρόνος περνάει, η αγωνία συνυπάρχει με την ελπίδα και πιστεύεις ότι θα γυρίσει….
Και όμως δεν γυρίζει…. Εσύ που πας; Τι κάνεις; Μέσα στον πανικό προσπάθησε….
● Βρες την πιο πρόσφατη φωτογραφία και ανάφερε ΑΜΕΣΑ την εξαφάνιση στο Τμήμα Ασφαλείας της περιοχής σου. ΓΙΑ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ ΔΕΝ ΙΣΧΥΕΙ Η ΑΝΑΜΟΝΗ ΤΩΝ 24 ΩΡΩΝ.
● Επικοινώνησε με το 116000, την Ευρωπαϊκή Γραμμή για τα Εξαφανισμένα Παιδιά ή την Εθνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας, με αριθμό κλήσης το 1107 που λειτουργούν δωρεάν σε καθημερινή 24ωρη βάση. Θα λάβεις τις κατάλληλες κατευθύνσεις άμεσα, καθώς οι πρώτες ώρες και το τι θα γίνει μέσα σε αυτές παίζουν σημαντικό ρόλο για την έκβαση της εξαφάνισης.
● Να θυμηθείς αν είχε λόγο να φύγει. Εάν είχε συμβεί κάτι. Είναι πολύ σημαντική πληροφορία για να προσεγγίσει κάποιος το παιδί.
● Έχει ξαναφύγει έστω και για λίγο; Πού έχει πάει; Με ποιον μίλησε; Είναι σημαντικό να ελεγχθούν και αυτές οι πληροφορίες.
● Έχει πάρει χρήματα; Ταυτότητα; Ρούχα;
● Επικοινώνησε με φίλους, γνωστούς και συγγενείς. Πιθανά να είναι κάπου που νοιώθει ασφάλεια.
● Προσπάθησε να επικοινωνήσεις μαζί του. Μέσω κινητού, sms, e-mail, σελίδων κοινωνικής δικτύωσης (τύπου Facebook). Βοηθήστε το να καταλάβει ότι νοιάζεσαι και το ψάχνεις.
● Πες του Σ’ΑΓΑΠΩ, δείξε του την αγάπη σου. Δεν είναι δεδομένο ότι την ξέρει.
● ΟΙ ώρες και πιθανά οι μέρες περνούν… και εσύ δεν κοιμάσαι, δεν τρως για να μην απασχολείς το μυαλό σου και να είσαι έτοιμος σε περίπτωση που κάτι γίνει. Όμως η δική σου σωματική κατάσταση είναι σημαντική για να είσαι αποτελεσματικός. Φάε κάτι, πιες ένα χυμό, ξεκουράσου για να είσαι πραγματικά έτοιμος.
● Σε περίπτωση που το παιδί επικοινωνήσει μαζί σας δείξτε του την αγάπη και το ενδιαφέρον σας και όχι το θυμό ή την απογοήτευση σας. Εξασφαλίστε την επικοινωνία μαζί του.
Διαβάστε επίσης για τον Πλιόγκα:
