Ταυτόχρονα με την πρωτόγνωρη πανδημία του κορωνοϊού, ολόκληρη η ανθρωπότητα βιώνει μια πρωτοφανή παγκόσμια ψυχολογική πίεση.
Είναι βέβαιο πως η σύγχρονη περίοδος θα απασχολήσει ιδιαίτερα τους ιστορικούς και πολλές ειδικότητες επιστημόνων και ιατρών στο μέλλον. Αλλωστε, ήδη καθημερινά γίνονται συζητήσεις για τη νόσο COVID-19 από ειδικούς και από μέλη του γενικού πληθυσμού, ακόμη και από τους αρνητές των επιστημονικών παρατηρήσεων, δηλαδή από εκείνους που αντιπροσωπεύουν την «ανοησία της αγέλης». Σύμφωνα με τον φιλόσοφο Χάρι Φράνκφουρτ, «η φιλοσοφική έννοια της σαχλαμάρας είναι η αδιαφορία για την πραγματικότητα, όχι το ψεύδος».
Η πραγματικότητα που αντιλαμβάνεται εμπειρικά ολόκληρη η ανθρωπότητα αυτή την περίοδο είναι ότι συνυπάρχουν δύο πανδημίες, μία συνειδητά γνωστή και μία εν πολλοίς άγνωστη.
Η συνεχιζόμενη πολύμηνη απειλή υγείας έχει διαταράξει τη γνώριμη ροή της ζωής μας και προκαλεί ανασφάλεια, φοβίες και απόγνωση, ενεργοποιώντας τους βιολογικούς μηχανισμούς απόκρισης των ανθρώπων σε καταστάσεις στρες: πάλη, πάγωμα και φυγή, που αντιστοιχούν σε ακραίες συμπεριφορές οργής, κατάθλιψης και άγχους.
Στις ΗΠΑ οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι έχουν καταγράψει ιδιαίτερα αυξημένα ποσοστά επιθετικότητας, κατάθλιψης και άγχους, ενώ οι οδοντίατροι έχουν παρατηρήσει εκτεταμένα προβλήματα της κροταφογναθικής διάρθρωσης, τα οποία σχετίζονται με το αυξημένο σφίξιμο των δοντιών λόγω στρες.
Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η παρατηρούμενη τεράστια ψυχολογική πίεση στους επαγγελματίες υγείας της πρώτης γραμμής στις χώρες με μεγάλη έξαρση των κρουσμάτων της πανδημίας του κορωνοϊού.
Μελέτες στις ΗΠΑ έχουν δείξει ότι έως και 70% των μάχιμων νοσοκομειακών ιατρών, νοσηλευτών και εργαστηριακών επιστημόνων εμφανίζουν ψυχολογικά προβλήματα, καθώς καθημερινά και συνεχώς αντιμετωπίζουν τον φόβο θανάτου, τον δικό τους και των ασθενών τους, σε τραγικά δύσκολες συνθήκες, λαμβάνοντας υπό πίεση αποφάσεις ζωής και θανάτου.
Περίπου το 30% αυτών των επαγγελματιών υγείας καταρρέουν, εκδηλώνοντας βαριές ψυχικές καταστάσεις, που περιλαμβάνουν ακόμη και περιστατικά αυτοκτονιών.
Ηταν ήδη γνωστό στους ψυχολόγους, εδώ και μία δεκαετία, ότι τη μεγαλύτερη ψυχολογική πίεση βιώνουν λόγω επαγγέλματος οι πυροσβέστες, οι χειρουργοί και οι διευθυντές μεγάλων εταιρειών (CEO), που εκδηλώνουν και τα μεγαλύτερα ποσοστά ψυχικής κόπωσης και ψυχολογικών προβλημάτων. Ομως, σε αντίθεση με αυτούς τους επαγγελματίες που συνήθως έχουν διαλείμματα ξεκούρασης και ευχαρίστησης, οι επαγγελματίες υγείας της πρώτης γραμμής της μάχης με τον κορωνοϊό βίωσαν και βιώνουν ένα διαρκές, ισχυρό, χρόνιο στρες.
Αυτό το χρόνιο στρες, αυτή την πανδημία ψυχολογικής πίεσης, βιώνει εδώ και έξι μήνες η ανθρωπότητα σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
Αρχικά, το ψυχολογικό σοκ της εμφάνισης της επιδημίας του κορωνοϊού ήταν μεγάλο πλήγμα για τους κάθε λογής εξωπραγματικούς ιδεαλιστές, που προσπάθησαν να το υποβαθμίσουν με ρητορικά επιχειρήματα.
Εσφαλμένες απόψεις, όπως αποδείχθηκε από την εμπειρία, εξέφρασαν οι ηγέτες των ΗΠΑ, Βρετανίας και Βραζιλίας (του τύπου «είναι μια απλή γρίπη»), ο ηγέτης της Τουρκίας (του τύπου «το δικό μας DNA είναι ανθεκτικό»), καθώς και πολλοί θρησκευτικοί ηγέτες (του τύπου «ο δικός μας Θεός θα μας προστατέψει»). Ολες αυτές οι απόψεις κατέρρευσαν με πάταγο, με καταστροφικές συνέπειες και με οδυνηρό κόστος σε ανθρώπινες ζωές και ψυχολογική επιβάρυνση σε πολλές κοινωνίες, όπου ο πραγματικός κίνδυνος δεν αντιμετωπίστηκε από την αρχή ρεαλιστικά.
Ακόμη και σε χώρες όπως η δική μας, όπου η απειλή του κορωνοϊού αντιμετωπίστηκε επιτυχημένα με επιστημονικό πραγματισμό και ανθρωπισμό, και αναδείχθηκε η σημασία του κοινωνικού κράτους, της λαϊκής συναίνεσης, της προσωπικής ευθύνης και της αλληλεγγύης, είναι πλέον εμφανείς η ψυχολογική κόπωση και η διαδεδομένη ανασφάλεια.
Αυξάνονται τα περιστατικά κατάθλιψης και βίαιης επιθετικότητας από τους εφήβους έως τους μεσηλίκους, ενώ ο υποκείμενος φόβος θανάτου εκδηλώνεται με απαισιόδοξες φοβίες για το μέλλον είτε για το πολυπόθητο εμβόλιο είτε για την οικονομική ανάκαμψη.
Οι αρνητικές συνέπειες της χρόνιας ψυχολογικής πίεσης εξαπλώνονται στην κοινωνία, αφού είναι μεταδοτικές οι καταστάσεις δυστυχίας ή ευτυχίας, όπως έχει παρατηρήσει ο κοινωνιολόγος ιατρός Νίκολας Χρηστάκης.
Ειδικά στην ελληνική κοινωνία, αυτή η πρωτόγνωρη περίοδος της παρούσας πανδημίας ψυχολογικής πίεσης αναμένεται ότι θα έχει ιδιαίτερη μεγάλη ένταση τους επόμενους μήνες.
Ο ελληνικός λαός είναι ιδιαίτερα ευάλωτος στο στρες, καθώς σύμφωνα με περσινή έρευνα του ΟΗΕ (Απρίλιος 2019) καταδείχθηκε ως ο πιο στρεσαρισμένος λαός του πλανήτη ανάμεσα σε 140 χώρες, μεταξύ των οποίων και περιοχές με εμφύλια σύρραξη (π.χ., Σομαλία, Συρία και Λιβύη).
Φαίνεται ότι οι Ελληνες αφενός αισθάνονται ψυχολογικό στρες, που οφείλεται περισσότερο σε υποκειμενικές αντιλήψεις και όχι τόσο σε αντικειμενικές δυσκολίες, και αφετέρου δεν γνωρίζουν πώς να το διαχειρίζονται.
Κατά συνέπεια, εκτός της αντικειμενικά επιτυχημένης έως τώρα αντιμετώπισης της πανδημίας του κορωνοϊού από την Πολιτεία και τους ειδικούς με κοινωνική συναίνεση, φαίνεται ότι είναι αναγκαία στη χώρα μας μια άμεση και αποτελεσματική στρατηγική διαχείρισης του στρες, που να στηρίζεται στην εμπειρική γνώση για την ανθρώπινη φύση.
Αυτή η περίοδος κρίσης διδάσκει στην ανθρωπότητα τη σημασία του ρεαλισμού, της επιστήμης και του ανθρωπισμού.
Η εμπειρία έχει δείξει ότι όλα τα προβλήματα των ανθρώπων μπορούν να αντιμετωπιστούν δραστικά μόνο με τον συνδυασμό επιστημονικού πραγματισμού, ανθρωπισμού και αλληλεγγύης, δηλαδή με την επιτυχημένη συνταγή που ακολούθησε η χώρα μας για την αντιμετώπιση της πρώτης φάσης της πανδημίας του κορωνοϊού.
Χρήστος Γιαπιτζάκης
