Στις Σέρρες το Πάσχα αναβιώνουν πανάρχαια έθιμα με ιδιαίτερο συμβολισμό.
Πολλά από αυτά τα έθιμα ήρθαν στις Σέρρες από τους πρόσφυγες της Θράκης, του Πόντου και της Μικράς Ασίας, ενώ άλλα διατηρήθηκαν από τα οθωμανικά χρόνια και άλλα βρίσκουν τις ρίζες τους στην Αρχαία Ελλάδα.
Όλα μαζί συνάδουν με τις ιδιαιτερότητες του νομού και τον πολιτισμό που διατηρεί ο τόπος, παρά το πέρας των χρόνων.
Το Mεγάλο Σάββατο λοιπόν στο Αρχοντοχώρι, το Δαρνάκικο Σαρμουσακλή, την τωρινή Πεντάπολη, του δήμου Εμμανουήλ Παππά, μικροί και μεγάλοι περιμένουν με αγωνία κάθε χρόνο το «Κάψιμο του Ιούδα».
Το έθιμο λαμβάνει χώρα το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, μετά την αναγγελία της Ανάστασης του Κυρίου.
Μόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» μικροί και μεγάλοι, με λαμπάδες από μελισσοκέρι, κατευθύνονται στην εκκλησιαστική πλατεία του Αγίου Αθανασίου, όπου καίνε το αχυρένιο ομοίωμα του Ιούδα, το οποίο κατασκεύασαν το πρωί οι νέοι του χωριού και το κρέμασαν στο «ικρίωμα», την κρεμάλα, για να το βλέπουν όλοι.
Με αυτόν τον τρόπο γίνονται οι εικονικοί τιμωροί του Ισκαριώτη και καίνε τον μισητό Ιούδα.
Βεγγαλικά σκίζουν τον ουρανό και οι κροτίδες σπάνε σε κάθε σημείο της εκκλησίας.
Για τους περισσότερους είναι η εξιλέωση μετά το θείο δράμα.Τ
Το έθιμο το συναντάμε και σε άλλες περιοχές των Σερρών, ενώ η Πεντάπολη κερδίζει πάντα τους περισσότερους επισκέπτες.
Την Δεύτερη ημέρα του Πάσχα έχουμε τις Αυγομαχίες στην Καστανούσα στην Σιντική.
Στο χωριό αναβιώνουν κάθε χρόνο οι «αυγομαχίες» που λαμβάνουν χώρα το πρωί της δεύτερης εορταστικής ημέρας του Πάσχα.
Το έθιμο βρίσκει τις ρίζες του στον ελληνικό Πόντο και συμβολίζει την Ανάσταση του Κυρίου και τη σύγκρουση του καλού με το κακό.
Η προετοιμασία των αυγών ξεκινά ένα μήνα νωρίτερα, τον Μάρτιο.
Αυτοί που θα συμμετέχουν στον διαγωνισμό προσέχουν τις κότες τους ως κόρη οφθαλμού.
Τις ταΐζουν μόνο με καθαρό σιτάρι και λίγο άμμο, μυστικό για να κάνουν οι κότες αυγά με γερό τσόφλι.
Στον διαγωνισμό χρησιμοποιούνται μόνο άβραστα αυγά κότας. Το σχήμα και το μέγεθος δεν έχουν σημασία.
Ο κάθε διαγωνιζόμενος έχει στη διάθεσή του 30 αυγά.
Νικητής αναδεικνύεται αυτός που έχει τα λιγότερα σπασμένα αυγά και το έπαθλο είναι, ως συνήθως, χρηματικό ποσό.
Την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής, πρώτη Παρασκευή μετά το Πάσχα, στο παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής,
στη Πεντάπολη γιορτάζεται το έθιμο «Ζάμαντας».
Η γιορτή ξεκινά το απόγευμα της Πέμπτης, με αποκορύφωμα των λαϊκών εκδηλώσεων τον τοπικό χορό «Ζάμαντα», που χορεύεται με ζουρνάδες και νταούλια και ξέχωρη λεβεντιά από όλους τους κατοίκους του χωριού.
Το πρωί της γιορτής της Ζωοδόχου Πηγής, μόλις τελειώσει η λειτουργία, στο ομώνυμο παρεκκλήσι, νέοι του χωριού παραλαμβάνουν τις ιερές εικόνες από τον πολιούχο, Άγιο Αθανάσιο, τα δύο παρεκκλήσια, την Αγία Παρασκευή και Αγία Βαρβάρα, καθώς και από τα τρία εξωκλήσια, του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Νικολάου.
Αφού τις στολίσουν με κεντητά πολύχρωμα υφάσματα, κορδέλες και λουλούδια, τις επωμίζονται και σχηματίζουν θρησκευτική πομπή.
Της πομπής προηγείται η φιλαρμονική του χωριού, ενώ οι νέοι κρατούν θρησκευτικά λάβαρα και εκκλησιαστικά εξαπτέρυγα.
Ακολουθούν οι ιερείς με τους ψάλτες και οι κάτοικοι με τις ιερές εικόνες στολισμένες, κρατώντας στα χέρια τους αναμμένες λαμπάδες.
Η πομπή, συνοδευόμενη από κωδωνοκρουσίες των εκκλησιών, κατευθύνεται στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, στο οποίο -αφού φτάσει- ο ιερέας «διαβάζει Αγιασμό» και οι νέοι περιφέρουν τις εικόνες τρεις φορές γύρω από την εκκλησία.
Έξω από τις πόρτες των σπιτιών καίγονται θυμιάματα και κεριά.
Στη συνέχεια, οι νέοι με τις εικόνες και τον ιερέα ανεβασμένο σε ένα άλογο, το οποίο είναι στολισμένο, φορώντας το επιτραχήλιο και κρατώντας με το δεξί του χέρι μία εικόνα κατευθύνονται, με ακολουθία πιστών, προς το εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία και μετά στον Άγιο Γεώργιο και τον Άγιο Νικόλαο.
Σε κάθε εκκλησία γίνεται θρησκευτική τελετή και περιφέρονται τρεις φορές οι εικόνες. Από τον Άγιο Νικόλαο, η πομπή κατευθύνεται και περιοδεύει στην αγροτική περιοχή του χωριού.
Σε ορισμένα μεγάλα σταυροδρόμια, με προσανατολισμό τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, ο ιερέας δέεται προς τον Επουράνιο Κύριο «υπέρ προστασίας της κωμοπόλεως ταύτης και των κατοικούντων εν αυτής» και για καλή σοδειά της γεωργικής παραγωγής.
Σε αυτές τις δεήσεις, ο ιερέας τοποθετεί, θάβοντας μέσα στη γη ή στον κορμό κάποιου εύρωστου δέντρου, «προσφορά» (αγιασμένο αντίδωρο) από τη Θεία Λειτουργία ή «ύψωμα» όπως λέγεται.
Αφού γίνει η περιφορά στους αγρούς του χωριού και μόλις φτάσει η πομπή στην τοποθεσία «Περιστεριός» κατευθύνεται στην Αγία Παρασκευή.
Εκεί την υποδέχονται συγκεντρωμένοι οι κάτοικοι με κωδωνοκρουσίες και παλαιότερα με πυροβολισμούς στον αέρα.
Μετά την περιφορά των εικόνων, γύρω από την εκκλησία σχηματίζεται μεγάλη πομπή, η οποία κατευθύνεται στον Ιερό Ναό του Αγίου Αθανασίου.
Εκεί, αφού περιφερθούν και πάλι, οι εικόνες τοποθετούνται από τους νέους στις θέσεις τους και τελείται Ακολουθία. Στη συνέχεια, όλοι οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην πλατεία του χωριού.
Σε αυτόν τον χώρο, ο οποίος κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αποτελούσε το κέντρο των γύρω οικισμών, βρισκόταν η κατοικία του άρχοντα της περιοχής Μπεϊλίκ.
Ξεκινάει το λαϊκό πανηγύρι που ανοίγει με τον χορό του «Ζάμαντα» και χορεύουν όλοι, νέοι και γέροι. Η λαϊκή ψυχή και ο αυθορμητισμός των ανθρώπων συνθέτει έναν ιδιαίτερο ρυθμό και κινητικό μοτίβο που συνοδεύουν τον «Ζάμαντα».
Οι πρωτοστατούντες στον χορό φορούν τις τοπικές γιορτινές φορεσιές τους. Πάντα οι άντρες μπροστά στον χορό του «Ζάμαντα» με το λευκό γαρίφαλο στο πέτο, πριν σύρουν τον χορό βγάζουν με περηφάνια το «προικάτο» μαντήλι της μάνας και το ανεμίζουν.
Οι γυναίκες φορούν και αυτές την επίσημη φορεσιά τους.
Το μεταξωτό φουστάνι με την κεντητή ποδιά. Στο κεφάλι φορούν μεταξωτό μαντήλι και στο δεξί αυτί στερεώνουν τη «Φαντακιά», μερικά ανθισμένα αγριολούλουδα, τα οποία φρόντιζαν από νωρίς το πρωί να τα έχουν επιλέξει και ετοιμάσει.
Στη μέση τους έχουν πιασμένο στη ζώνη μεταξωτό μαντήλι και στο στήθος κρεμασμένες χρυσές αλυσίδες σε διπλές και τριπλές σειρές, με τις χρυσές ντούμπλες και τα φλουριά ένδειξη κοινωνικής και οικονομικής καταγωγής.
Όταν τελειώσει ο χορός αναβιώνει το έθιμο της αναπαράστασης του «Ζάμαντα».
Το έθιμο αναφέρεται στην περίοδο παρακμής του Βυζαντίου και της κυριαρχίας των Οθωμανών
Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ο νιος ήταν γιος μίας χήρας μάνας και προτάχθηκε για να αναμετρηθεί στην προκλητική πρόσκληση του Οθωμανού «αρχινταή» που δρούσε στην περιοχή, ο οποίος ήταν γνωστός ή τον αποκαλούσαν με το όνομα «Ζάμαντα» που σημαίνει στα τουρκικά, κατά μία έννοια, χωροφύλακας.
Τότε, άρχισαν να χτυπιούνται κάτω από τα τρομαγμένα και ανήσυχα βλέμματα όλων και τις σπαρακτικές παρακλήσεις της μάνας. Όμως, ο αγώνας ήταν άνισος για τον νέο, γιατί με δόλιο τρόπο («κρατούσε ο Ζάντας δεντρί ξεριζωμένο» λέει ο στίχος του τραγουδιού), κατάφερε να τον χτυπήσει θανάσιμα.
Το τι επακολούθησε τότε, μπορούμε να το φανταστούμε.
Στην αρχή πανικός και ξεφωνητά του πλήθους, καθώς έβλεπαν το παλικάρι που ξεψυχούσε πλημμυρισμένο στα αίματα στη σπαρακτική αγκαλιά της μάνας του….
