Ο αμφιλεγόμενος «κανόνας του νησιού» και η θεωρία ότι ορισμένα είδη έχουν ήδη ξεκινήσει να εξελίσσονται ώστε να μικραίνουν ή να μεγαλώνουν υπερβολικά – Η κλιματική αλλαγή και η εναλαγή των βιότοπων
Ο Brookesia nana, ο νανοχαμαιλέοντας, μπορεί να είναι το μικρότερο σπονδυλωτό που έχει ανακαλυφθεί ποτέ και ένας από τους διεκδικητές του τίτλου του μικρότερου ερπετού του πλανήτη μας.
Ο μικροσκοπικός αυτός κάτοικος της βόρειας Μαδαγασκάρης έχει μέγεθος 13,5 χιλιοστά και λατρεύει τα ορεινά, βραχώδη τοπία της χώρας.
Τον τίτλο φαίνεται όμως να διεκδικεί και ο νάνος γκέκο (σαύρα) της Τζαράγκουα (Sphaerodactylus ariasae),
του οποίου το σώμα αγγίζει μόλις τα 16 χιλιοστά και ανακαλύφθηκε πριν από μια δεκαετία στο Isla Beata, ένα μικρό, δασωμένο νησί της Καραϊβικής, νότια της Δομινικανής Δημοκρατίας.
Ωστόσο, πέρα από το πολύ μικρό τους ανάστημα, αυτά τα ερπετά μοιράζονται ένα ακόμα κοινό χαρακτηριστικό που πιστεύεται από τους ειδικούς ότι επηρεάζει το μέγεθός τους: ο βιότοπός τους.
Ο νανοχαμαιλέοντας και η γκέκο της Τζαράγκουα, όπως και πολλά άλλα είδη, ζουν σε νησιωτικές περιοχές, γεγονός που μάλλον έχει ισχυρές επιδράσεις στην εξέλιξη τους.
Ουσιαστικά πολλοί υποστηρίζουν ότι η γεωγραφική τους απομόνωση, τα ώθησε να συρρικνωθούν, ή να μεγεθυνθούν ακραία.
Χαρακτηριστικά επιπλέον παραδείγματα είναι το φίδι των Μπαρμπάντος που είναι αρκετά λεπτό για να γλιστράει μέσα από ένα καλαμάκι και ο τεράστιος δράκος Κομόντο περιφέρεται στο ομώνυμο νησί του.
Ο “κανόνας του νησιού” ή κανόνας του Foster
Μια υπόθεση που αποκτά όλο και περισσότερους υποστηρικτές είναι εκείνη του κανόνα του νησιού,
η οποία εξηγεί ότι μετά την εγκατάσταση ορισμένων ειδών σε νησιά, τα μεγαλύτερα ζώα τείνουν να μικραίνουν και τα μικρότερα να εξελίσσονται σε υπερμεγέθεις εκδοχές των προγόνων τους στην ηπειρωτική χώρα.
Διατυπώθηκε από τον εξελικτικό βιολόγο Leigh Van Valen και βασίστηκε σε μια μελέτη του 1964 από τον ειδικό των θηλαστικών, J. Bristol Foster – γι’ αυτό άλλωστε είναι γνωστός και ως κανόνας του Foster.
Σύμφωνα με τον κανόνα οι παραπάνω διαδικασίες, οι οποίες είναι γνωστές ως νησιωτικός γιγαντισμός και νησιωτικός νανισμός, αντίστοιχα, είναι μια διαδικασία προσαρμογής των ζώων στον βιότοπο που έχουν στη διάθεσή τους.
Πολλές μελέτες φαίνεται να επιβεβαιώνουν τα παραπάνω, εξηγώντας ότι πολλά νέα είδη που μεταναστεύουν σε νησιά θα εξελιχθούν σωματικά για να “καλύψουν” τις διαθέσιμες θέσεις.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα πτηνά της Νέας Ζηλανδίας που δεν πετούν, συμπεριλαμβανομένου του γιγάντιου μόα, το οποίο, με ύψος 2,5 μέτρα, είναι το ψηλότερο πτηνό που έχει καταγραφεί.
Οι επιστήμονες εξηγούν ότι πιθανώς ένα σμήνος πουλιών εκεί μπορεί να διαπίστωσε ότι η έλλειψη θηλαστικών και ερπετών θηρευτών, ανοίγει τη θέση εδάφους που κάποτε τους ήταν απαγορευμένη.
Τα πουλιά αυτά ήταν τότε ελεύθερα να μεγαλώσουν, να αναζητήσουν τροφή κάτω στο έδαφος και να χάσουν σταδιακά την ικανότητα να πετούν.
Αντιθέτως πολλά μεγάλα ζώα μπορεί να βρίσκουν τη ζωή στα νησιά περιοριστική, καθώς υπάρχει λιγότερος χώρος ή τροφή σε σύγκριση με τα περιβάλλοντά τους στην ηπειρωτική χώρα.
Η βιολογική τους εξέλιξη εδώ τα βοηθάει να συρρικνωθούν σταδιακά και να έχουν μικρότερα σώματα τα οποία απαιτούν λιγότερη ενέργεια, και επομένως λιγότερους πόρους, για να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν.
Ωστόσο, αν και ο κανόνας των νησιών μπορεί να εξηγήσει γιατί τα νησιά είναι τόσο πλούσια σε ιδιόμορφα σωματικώς ενδημικά είδη -ιδιαίτερα η Καραϊβική, η οποία θεωρείται hotspot βιοποικιλότητας, δεν αφορά κάθε είδος.
Δηλώνει ουσιαστικά μόνο ότι αν μια οικολογική θέση γίνει διαθέσιμη και βελτιώσει την επιβίωση και την αναπαραγωγική επιτυχία, τότε μια τέτοια αλλαγή είναι πιθανή.
Επίσης, οι επιστημονικοί κανόνες είναι μόνο προσωρινοί, με τους ειδικούς να είναι έτοιμοι να αναθεωρήσουν ή να αγνοήσουν εντελώς μια υπόθεση αν εμφανιστούν νέα στοιχεία.
Σμίκρυνση και κλιματική αλλαγή
Από την άλλη πλευρά παρατηρείται γενικότερα ότι τα ζώα σε όλο τον κόσμο υφίστανται μια παράξενη μεταμόρφωση.
Στα Απαλάχια όρη της Νότιας Αμερικής, για παράδειγμα, το μέγεθος του σώματος των σαλαμάνδρων έχει μειωθεί κατά 8% από το 1960, τα ψάρια menhaden που αλιεύονται στον Ατλαντικό είναι κατά 15% ελαφρύτερα από ό,τι ήταν το 1987,
και τα δείγματα πουλιών στο Μουσείο Field του Σικάγο έχουν χάσει έως και 4% της μάζας του σώματός τους από τότε που άρχισε η συλλογή τους στα τέλη της δεκαετίας του 1970.
Τα προαναφερθέντα στοιχεία υποδηλώνουν μάλλον ότι αυτή η σημαντική μείωση μεγέθους είναι αιτιατό της κλιματικής αλλαγής.
Πιο συγκεκριμένα, όσο ο πλανήτης μας υπερθερμαίνεται, η μείωση της σωματικής μάζας των ζώων μοιάζει να τα βοηθάει να παραμείνουν δροσερά και να επιβιώσουν, αφού η αύξηση της θερμοκρασίας γενικότερα εμποδίζει την ανάπτυξη των ζώων.
Η ιδέα ότι η αύξηση της θερμοκρασίας συνδέεται με μικρότερα μεγέθη σώματος, επιβεβαιώνεται επίσης από απολιθωμένα στοιχεία.
Κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου φαινομένου υπερθέρμανσης στις αρχές του Ηώκαινου, πριν από περίπου 56 εκατομμύρια χρόνια – όταν οι θερμοκρασίες αυξήθηκαν μεταξύ 5 και 8 βαθμών Κελσίου μέσα σε 10.000 χρόνια – πολλά ζώα έγιναν μικρότερα,
συμπεριλαμβανομένων των θηλαστικών (πράγμα που οι επιστήμονες έμαθαν μετρώντας απολιθωμένα δόντια).
Το αρνητικό και ανησυχητικό με τη μείωση του μεγέθους των ζώων όμως ποικίλει από τον μικρότερο αριθμό απογόνων και άρα τις επιπτώσεις στον πληθυσμό των ειδών,
έως τις δυσκολίες στην επιβίωση, όπως για παράδειγμα σε ορισμένα αμφίβια είδη όπου το να είσαι μικρόσωμος σε κάνει επίσης πιο πιθανό να ξεραθείς κατά τη διάρκεια μιας ξηρασίας.
Οι μελετητές σήμερα εξετάζουν όλα αυτά τα στοιχεία για να μπορούν να δώσουν κάποια πρόγνωση για το μέλλον των ζώων αν η σημερινή αύξηση της θερμοκρασίας συνεχιστεί.
Βέβαια η φύση είναι τόσο περίπλοκη και τείνει να εκπλήσσει ακόμη και τα πιο έξυπνα μυαλά.
